Da u Dr. John Parankimalil, u Principal ba mynshuwa jong ka St. Anthony’s Higher Secondary School Shillong
Ka jingsdang jong ka khana Khristmas ka long kaba shisur hynrei kaba pynkylla syndon ïa ka pyrthei. Kumba ar hajar snem mynshuwa la kha ïa uwei u khyllung ha ka ri Judea jong ka shnong Bethlehem. Uta u khyllung u dei u Khrist Jisu. La kha ïa u hapdeng ki paid barit baria bad kiba rangli namar ki la shah jop ha ki nong Roman. Kumta ka dohnud jong ki kyang ban shah pynlait im. Hynrei ka jingwan jong u Jisu kam shym la long katkum ka jingkhmih lynti jong ki nong Ju. Namar u la wan ha ka rukom kaba poh tam ba lah ban mutdur. Ka khlem long kumba ki mutdur namar ki la khmih lynti ïa ka jingwan jong u syiem ha ka burom bakhraw jong u. Um shym la wan kumta ha ka sien banyngkong namar ka jingthmu u Blei ka long ba un wan ban shakri ban shah shitom bad ban long kum ka jingkñia bajanai tam ka ban sa tyrwa ha ka diengphna ha Kalbari. Hynrei kata ka khlem kut noh tang kumta namar hadien lai sngi u la mihpat. Bad u dang im mynta. U la mihpat khnang ba mangi ruh ngin sa mihpat. Namar ba u im, ngi don ka jingkyrmen ba watla ngi la ïap ha ka pop ngin sa lah ban im biang – ha ka jingjop ka bym ju kut. Bad ngi don ruh ka jingkyrmen ba ha kawei ka sngi un sa wan biang na ka bynta jong ngi.
Ha kine ki sngi mynta ka Khristmas ka lah kham long kum kaei kaei kaba kynja pyrthei; ka jingmut bashisha jong ka ka la sdang jah, bad la tuh noh ïa ka da ki jinglehkmen bapher bapher haduh ba kam long shuh kumba ka dei ban long. Hynrei kine kin kham shongkun shuh shuh lada ngi sngewthuh ïa ka dor bashisha jong ka Khristmas. Ha ka histori jong ka pyrthei ka Khristmas ka pynynmaw ïa ka jingkha ïa u Jisu Khrist. Ha ka jingstad thiïoloji ka dei ka jingwan longbriew jong u Blei ha u Jisu. Ha shnong ha thaw ki jaitbynriew ki shim ïa ka kum ka por jingrakhe lehkmen, ka jinglehsbun bad ka jingsuk ha ïïng ha sem bad ki paralok paramarjan. U Khrist u long ka pdeng jong ka Khristmas. Teng teng ngi la bunkam palat ha kine kiei kiei haduh ba ngi la klet noh ïa Uta Uba ngi dei ban lehkmen.
Ka jingmut jong ka Khristmas
Bun na kito ki rukom jingleh kmen baroh ba ngi shem ha ka Khristmas, kum ki jingwah kai, u dieng khristmas, ki jingpynthaba lait bad kiwei kiwei ki wan na ki tyllong ba bun jait. Don kiba ïohi ïa ka kum ka por ban ïohnong bha kum ha kaba ïadei bad ki jingai sngewbha markylliang ne ha ka ïadie ïathied. Kiwei pat ki shim ïa ka kum ka jinglehkmen na ka bynta ka jingkha ïa u Jisu. Bun ki leit sha ki ïingmane bad ki jingïaseng ha ka Miet Khristmas bad hadien kata ki leit sha ki jingïakynduh lang na ka bynta ka jingbam khawai bamja ne dihsha. Hynrei ym kum uno uno u khyllung, Uta uba la kha ha Bethlehem u long Uba pher ha ka histori. Na kata ka daw la khot ïa ka ‘Khristmas’ kum ka jingwan longbriew “ha ka doh”. Ha ka jingkha ïa u Jisu, u Nongthaw bymjukut, uba donbor baroh bad uba tip lut ïa kiei kiei u la wan sha pyrthei ha ka doh.
Ka long kaba donkam ban kynmaw ba ka jingdon jong u khun u Blei ka khlem sdang ha Bethlehem. U Ϊoanis u la ong ba U la lah don “na basdang” shuwa ba yn thaw ïa kiei kiei baroh. (Ϊoanis 1:1-3). Naduh mynno ka sdang ka jingim u Khrist ha pyrthei? Ϊoanis 1:14 ka ïathuh ïa ngi ba “ka ktien (kaba mut ïa u Jisu Khrist) ka la wan longdoh bad ka la shongsah bad ngi.” Kane ka la pynphai biang ïa ngi sha Bethlehem sha ka jingpun hapoh kpoh jong ka Maria. Ka Khristmas ka khlem sdang na Bethlehem hynrei naduh khyndai bnai shuwa haba u Mynsiem Bakhuid u la kah syrngiew ïa ka Maria bad u la buh hapoh jong ka ïa u Khun-Blei u Trai Jisu Khrist. (Luk 1:35). U Blei u la pynleit ïa ki khyndai bnai banyngkong ha sla khyndew kum u khyllung ba dang pun, uba im, u briew bapura bad u Blei bapura. Dei na kata ka daw ba ka balang ka pynbna ha ka jingphla ka jingngeit ba u Jisu u long “uba la pun na u Mynsiem Bakhuid”. U khlem kylla long u Blei-briew ha Bethlehem. U la long u Blei ba la wan long briew naduh ka por ba la pun ïa u.
Ki dieng Khristmas, u Santa Klos, ki jingpynitynnat, ki jingai sngewbha bad bun kiwei pat ki rukom leh ba ngi ju mlien ki long kiba pynkmen ïa ka ïing ka sem ki paralok ban pynkynmaw ïa kane ka aïom jong ka snem. Kaei kaba ngi donkam ban kynmaw ka long ba kine ki rukom leh baroh kim don jingïadei ei ei bad ka Khristmas – “ka daw jong ka aïom” – kaba lah ban shem tang ha ka kospel. Hangne ka don, ïa kaba la kren sngewtynnat bha ha ka kospel u Ϊoanis: “U Blei u la ieit katta katta ïa ka pyrthei haduh ba u la aiti noh ïa la u Khun bamarwei jong u, ba baroh kiba ngeit ha U kin ym ïap hynrei kin ïoh ka jingim bymjukut.”
Ka Khristmas bashisha ka dei ka khana shaphang u Blei uba wan longbriew ha u Jisu Khrist. U Blei u la ieit ïa ki jong bad u la plie ka lynti – kaba long tang maka hi ka Lad – ba ngin ïoh ka jingim bymjukut. U la ai ïa la u Khun khnang ban weng noh ïa ka jingpynshitom na ka bynta ki pop jong ngi. U la siew dep ïa ka ram; ngi la lait na ka jingshah pynrem haba ngi pdiang ïa ka jingai sngewbha jong ka jingieit. Ka Baibel ka ong, “Hynrei dei kane kaba u Blei u la pyni ïa la ka jingieid na ka bynta jong ngi: ba myn ba ngi dang long ki nongpop, u Khrist u la ïap na ka bynta jong ngi.” (Roman 5:8).
Ka Kam phylla jong ka Khristmas
Ka jingkha ia u Jisu sha ka pyrthei kam long kum ka rukom kha ia kiwei pat ki khunlung. Ka dei ka jingkha kaba kyrpang tam ha ka pyrthei. U Angel u la ong ha ka Maria, ka Kmie u Jisu,: “U Mynsiem Bakhuid Un sa hiar halor jong pi, bad ka bor jong Bahakhlieh tam kan sa kah syrngiew ia phi. Na kane ka daw ia Uta Uba yn kha na phi yn khot u Khun u Blei.” (Lk 1:35). U Blei u la ong u Kpa jong u Jisu khlem da thaw da u briew. U dei u Blei, U Khun – U nongthaw ia ka pyrthei (Phil 2-5-11).
Lada jin ba ym shem la kha ia u na ka Theisotti, te u Jisu u la long tang u briew kum ma ngi bad un ym lah ban siewspah ia ngi. Lada jia ba khlem kha ia u na ka Theisotti, te ngin nym ioh u Jisu uba khlem pop. Lada jia ba ym don u Jisu u ba khlem pop kan ym don ka jingpynbiang ia ki pop bad lada ym don jingsiewspah ia ki pop te kan ym don ka jingmap. Lada ym don ka jingmap te kan ym don ka jingpynim. Lada jia ba phi shimnoh ia ka jingkha sotti ia u Jisu phi duh lut nadong shadong. Na baroh ki kam phylla kiba ba la thoh ha ka Bible, kaba khraw tam ka dei ka jingwan longdoh jong u Khun U Blei, U Jisu.
Ka histori jong kane ka pynthei ka donkam ia ka jingwan longbriew jong U b lei. U Blei u la kylla long briew khnang ba ma ngi lah ban kylla long blei. U Jisu u lah ban pynkylla ia ki khana sngewsih jong ngi sha ki khana jingkmen. U lah ban pynkylla ia ki iing ki sem jong ngi sha ka jaka jong ka jingsuk bad ka jingieid. U lah ban pynkylla ia ki ri jong ngi sha ka jaka jong ka jingialong shipara ha ka jingieid bad jingkmen.
Ka khubor jong ka Kristmas
U Blei u la wan long briew ban siewspah ia ki jingthaw jong U. Ha ka por ba la kha ia u u Angel u la ong ha ki nongab langbrot, “ Wat Sheptieng. Nga wanrah ka khubor babha ha phi kaban long ka daw jong ka jingkmen ia baroh ki briew. Mynta ka sngi ha ka Nongbah jong u Dabid la kha ia u Nongpynim jong ka pyrthei, u Mesaiah, U Trai.” (Luke 2:8-14).
Haba ki la iohsngew ia kane ka khubor jong ki angel ki nongap langbrot ki la ong: “ Ia ngin ia leit sha Bethlehem bad peit ia kaei kaba la jia.” Ka Khubor Kristmas ka long ban shem ia u Blei ha ngi bad ha ka jingim jong u Jisu ngi ioh ia ka jingieid u Blei bad ka jingthrang na ka bynta ka hok bad ka jingsuk. Ngin shem ia ka jingkyrkhu kristmas ha ka jingim jong ngi shimet tangba kaba donkam ka long ba ngin sam lem sha kiwei. Ka Kristmas ka dei ban lum lang ia ngi baroh bad da ka juh ka sur sa shisien ngin iathuh biang sha ka pyrthei ia kane ka khana kaba bha. Ka Helen Keller ka la ong: U Briew uba matlah shisha ha ka por kristmas u dei u briew u bymdon ia ka kristmas ha u dohnud jong u.”
Ka Bible ka kren shai shaphang ka jingwan arsien jong u Jisu. Kumba 2000 sien ka Bible ka kdew sha ka jingwan ar sien jong u Jisu.. Baroh ki prohet, ki apostol bad ki nongthoh Bible ki mynjur ba u Jisu un wan ha ka burom bakhraw, bad yn ker sawdong ia u da ki angel na bneng! U Trai Jisu u la ong: Khempep Ngan sa wan kloi” ( Jingpynpaw 22:20.) Namarkata ban pynkhreh ia ka jingwan baarsien jong U, U Jisu u dei u pdeng ha ka jingim jongngi.
Ym don kaei kaei kaba ngi lah ban ianujor bad kata ka jingkyrmen bakhraw, ka jingwan baarsien jong u Jisu. Kane kan sa plie ka ia ka aiom bathymmai ha ka ba ka jingngeit bajylliew bad ka baiaisah ha ka jingwanbiang jong kan pynkhuid bad ka rah ia phi sha jrong. Ngin pynkhreh katba lah na kabynta kane ka jingwan baar jong u Jisu. Hato phin pdon ha ka kynhun kaba dap da ka jingkem, bad rwai “Ka jingkmen ha ka pyrthei, U Trai u la wan, bad ai ba ka pyrthei kan pdiang ia u syiem jong ka.”
Ai ba ka kristmas 2018 kan wan rah ia ka mon babha ha uwei pa uwei na ngi. Ka mon babha ban ieid, ban map bad ban ai ka por, ka bor jong ngi bad katkaba nngi don na ka bynta kibaduk bad kiba donkam. Dei tang hangta ba ka khublei Khristmas basuk jong ngin ka pynlongdoh long snam kaba U Blei la kylla long briew ha u Jisu Khrist.