Da U Purningstar Shabong
Lyngngai ha ka jing kynud sur myllung jong ka bor jadu kaba la shoh tyndep wat ïa ka jingshisha kaba sei na ka thymmei jong ka Hok Longbriew Manbriew kaba dap miar da ka jingsop spaiñ kaba ym don bor ba mano mano ban pynpait ïaka. Tang shi symboh i umksiar iba kyan na ka bor Blei bad jaw ha snieh jong kane ka Meiramew bad ba in lang, in tuid lyngba ki them ba la ohshrong bha da ka bor Mariang bad ba la pynwandur ha ka dur jong ka umpohliew ka bym rngat shuh. Katba katta ka um-ksiar ka dang tuid, ka la shah ïalam bad shah phiah sha kiba bun ki lad ki lynti bad ba kita ki lad kiba kam ïalade ba ki dei kiba la ohshrong da ka bor Mariang kumba la ïoh hukum na u Blei Nongbuh Nongthaw. Hangta thiaw hala ka jong ka jong ka lad ka lynti la ïaid bad la pait la pra bad hangne rkhie rymmuiñ ki them ba bun kiba la sngew la kat ki ‘phrohjyndem’, ki nong rah khubor samla tang ha ki hamsaïa.
I Jaitbynriew jong ngi iba tang shi symboh ila kylla mulot noh tang na ka daw bad ka buit ki Phrohjyndem kiba kam ïalade ba ki dei ki ‘riew-stad, ki ‘riew-shemphang, ki khraw pyrkhat, ki khraw jutang la kat ki Kohkarang. Kiba kum kita, kila mih shi byllai kiba la batai stad shaphang ka Jaitbynriew ha ki kot pule ba bun bad ruh ha ki kot khubor bad ha kiwei kiwei ki bynta. Hynrei, i sangsot ban ïohi da la ki jong ki khmat bad ïohsngew da la ki jong ki shkor ba ka Jaitbynriew jong ngi ka la shah ïalam bakla bad shah pynsngewthuh bakla ha kiba bun ki bynta khamtam da kaba kam bad pynmih tnad-jaitbynriew (sub-tribe) da kaba shu pynthame ïa ki jaka bad ki thaiñ kaba ki shong ki sah. Don ruh byllai kiba la batai, shah batai bad ngeit ba haba ong “Hynñiewtrep Hynñiewskum”, ka mut ka Jaitbynriew kaba kynthup naduh u Khynriam, u Pnar, u Bhoi, u War bad don ruh kiba ong ba ka kynthup ïa u Khynriam, u Pnar, u Bhoi, u War, U Maram, bad u Lyngngam.
Kane ka jing batai, ka dei kaba bakla palat liam bad haba ka dei kaba bakla, ka la kylla long pynban ka bih kaba la khyrwait ïa ki dohjem jong ka Jaitbynriew ban pynpait ïa ka Jaitbynriew jong ngi bad wanrah ka jing ïa sngewpher para ma ngi haduh ba kala pynpait wat ïa ka jing ïadei shi ing shi sem, shi kur shi jait bad kala pynpait ruh para Jaitbynriew. Kumno ka lah ban long! Ba na ka juh ka kmie bad na u juh u kpa kin mih kita ki Khynriam, ki Pnar, ki Bhoi, ki War bad kumta ter ter. Mynta, mutdur, lada phi don khun san ngut, hato ka lah ban long ba iwei i khun i dei i Khynriam, iwei i dei i Pnar, iwei i dei i Bhoi, iwei i dei i War bad iwei pat i dei i Maram ne kin mih ki tnad-Jaitbynriew ba bun? Nuksa, lada ïa ki khun jong phi la kha, la pynheh pynsan ha ka thaiñ Sohra, bad ynda kila don lok don khun, ki poi shong shnong noh iwei sha thaiñ pnar, iwei sha thaiñ bhoi, i wei ha thaiñ kynriam hi bad iwei sha thaiñ war, hato kita ki khun jong phi kin kylla long noh ki tnad-jaitbynriew ki pnar, ko bhoi, ki khynriam bad ki war? Hato ka jait Sutnga ka dei na ka tnad-jaitbynriew Pnar? Hato ka jait Bareh ka dei na ka tnad-jaitbynriew Pnar? Hato ka jait Sun ka dei na ka tnad-jaitbynriew Khynriam? Hato ka jait Wanñiang ka dei na ka tnad-jaitbynriew Maram? Hato ka jait Lamare bad Sun, jait Laloo bad Diengdoh, jait Syngkon bad Thangkhiew, jait Shallam bad Shabong, jait Pasah bad Nongkynrih bad Shadap kim dei na ka juh ka kur kiba mih na ka juh ka kmie bad u juh u kpa? Lada ki dei shi kur kiba mih na ka juh ka kmie bad u juh u kpa, balei pat kin kam hala hala ka jong ka tnad-jaitbynriew? Lada phi ong ba ngi khot kyrteng tnad-jaitbynriew ha ka kyrteng jong ka thaiñ/jaka, te ïa ki Khasi kiba shong sha Bangladesh, Asaam bad sha kiwei kiwei ki jylla bad ki Ri ngin khot noh kumno ïa ki? Haba u Hynñiewtrep u wan Longbriew sha kane ka Pyrthei u wan tang ha ka shi jaka ha ki bynta u Lumsohpetbneng, te balei ba phi ïa pynkha tnad-jaitbynriew tang na ka daw ba ki krih jaka sha kiwei ki bynta/jaka?
Kawei ka daw kaba la pyntroiñ(fail) ka Jaitbynriew jong ngi ha ki por ba la mynshwa ka dei ka jing ïa sien, ïa kynnoh kham bunsien da kaba beiñ ba khoh iwei ïa iwei. Kawei ka shnong/thaiñ ka beiñ ka khoh bad kynnoh ïa kawei pat ba ka long kaba kumta kaba kumta bad kane ka jing ïa sien ïa kynnoh ka la mih mar kylliang. Nga kynmaw ha ka por ba nga dang long khynnah ap-masi ba nga dang don kumba 8 baduh 10 snem, haba ïa kynduh para khynnah ap-masi ap-blang sha lum ka shait don ka jing ïa sien ïa rngob, ka jing ïa beiñ ïa khoh para khynnah hapdeng arliang mamla na ki khynnah shnong da kaba pynmih ki kyntien ba kita ki khynnah ha kawei ka shnong ki long kiba kumta kiba kumta da kaba sien ki kyntien beiñ bad pynrem ba bun jait mar kylliang. Kat kum ka jing ïathuh khana pateng ruh, ba ha ki por ba mynshwa ka juh don kum katta ka jing ïa sien ïa kynnoh bad ïa rngob hapdeng kano kano ka kynhun bad kawei pat. Bad dei halor kane ka daw keiñ ba sa mih kita ki kyntien sien kum ki kyntien Khynriam, Pnar, Bhoi, War, Maram bad Lyngngam. Hynrei ki longdien bapli bym tip ïa ka sdang ka kut bad ka daw tynrai kila khot bad jer tnad-jaitbynriew(sub-tribe) pynban ïa kita ki kyntien kiba shu long ki kyntien sien da ki longshwa para ma ki. Hato tang na ka daw ba nga leit shong shnong sha ki thaiñ pnar ngan long noh uta u pnar? Hato tang na ka daw ba nga leit shong shnong sha ki thaiñ khynriam ngan kylla long noh u Khynriam? Para Kur, para kha baieid, nga ieh ha phi iwei pa iwei ba phin pyrkhat bad puson bha bin pa bin halor kane ka bynta ban ym shah takor ha kiba la leit bad ki ban sa wan.
Ka Jaitbynriew Hynñiewtrep (Khasi) jong ngi ka long beit tang kawei. Kam juh don kum katta ka tnad-jaitbynriew kum ka Khynriam, Pnar, Bhoi, War, Maram ne Lyngngam kumba la ïalam bakla da kiba bun ki para kur ki para kha jong ngi baroh shi katta kiba la duh noh ka jingstad bad jingtip ba Tynrai. Katno nga sngewsih bad jaw ummat ban pyrkhat halor ka jing imsngi ha ka jingtharai ki para Ri jong ngi khamtam kiba shong sha ki thaiñ pnar haduh ba la poi u pud ba kila wanrah ka jing sngewpher bad pynïapher bad kiba la bud ïa ka dienjat kaba bakla bad ïa ka sur jong ki briew ki bym tip ei ei ïa ka Tynrai jong ka Jaitbynriew. Kala mih ruh ka jingkren ba ka Jaitbynriew Khasi lano lano ruh kam juh lah ban ïa tylli, kumno keiñ kan ïa tylli haba ngi la shah pharia ha kiba sngewstad, sngewnang, bad sngewkhraw tang ka malade? Tang namar ba la sngew heh ka kyrdan pule ha ki laiñ ba pher ba pher, tang ba la sngew nang ban thoh kot ne tang ba la sngew nang ban batai shaphang kano kano ka bynta jong ka Jaitbynriew bad tang na ka daw bad ki para kur para kha ki shu ngeit biej bad kim tip îa ka daw Tynrai jong ka Jaitbynriew, kam mut pat ba phi hap ban batai bakla bad ïalam bakla noh!
Nalor u Hynñiewtrep, la mih ruh sa ki khun ka Li Dohkha bad ki khun ka Pahsyntiew kiba long ki Kur Longsyiem Mansyiem hapoh ka jaitbynriew jong ngi bad kumjuh ruh na ka Tangjait, la mih shibun ki kur kiba la longdoh longsnam ha ka Jaitbynriew bad dei halor kame ka bynta baroh, la khot kynthup lang ïa ka jaitbynriew jong ngi da ka Jaitbynriew KHASI. Namarkatta, lada phi dei shisha ki briew kiba stad bad kiba shemphang la dei ban sngewthuh shai kdar ba ka Jaitbynriew Khasi jong ngi ka long tang kawei bad lada ngi bishar bha bin pa bin shaphang ka jingïadei kur hapdeng ka Jaitbynriew Khasi jong ngi ka la batai shai shisha ba ka Jaitbynriew jong ngi kam juh don kum katta ka tnad-jaitbynriew(sub-tribe) kaba phi la ïa sngewthuh bakla, shah pynsngewthuh bakla bad shah ïalam bakla baroh shi katta. Bad sa shisien pat nga kubur ba ka jingbatai stad ki briew bym tip Tynrai ba Khynriam, Pnar, Bhoi, War,…. u dei u Paid Khasi ba ïar ka dei ka kaba bakla bad ka long thik kumba sop spaiñ bad pushara rong thymmai ïa u dieng uba la dep pyut lypa.
Ka long ka bymdei ban khot Jaitbynriew ne Tnad-Jaitbynriew ha ka kyrteng ka jaka/thaiñ ba ki shong, namar lada u Khasi u krih shong shnong sha kino kino ki bynta jong ka pyrthei, u dei bad u ïai dei beit u Khasi ha ka Doh, ka Shyieng, ka Snam bad ba ki khun ki ksiew jong ki ruh ki dei beit ki Khasi. Kam long hi ruh kaba dei ban wanrah jingiapher da kaba pynshong nongrim ha ka jingiapher ka sur kren. Namar kawei pa kawei ka shnong ne kyntoit ka iapher ha kaba ring sur ia kano kano ka kyntien kaba ki kren. Bad ka jingiapher ha kaba ring sur kren ka dei na ka daw hiar – kha ’diang – kha ha kaba u shynrang ha la ka jong ka sur kren bad ka kynthei ha la ka jong ka sur kren bad haba ki iakren lang kum shi iing, ki la iakren khleh lang bad mlen noh ban kren/ring da kano kano ka sur ne kyntien kaba kham sngewtynnad.
Kam mut ba baroh kiba nang ban kren Khasi kin dei noh ki Khasi namar ba uno uno u briew ruh u lah ban kren Khasi. Bad tang na ka daw ba ka iapher ha ka jingringsur ne ka iapher ha ki kyntien, kam mut pat ba kim dei shuh ki Khasi. Ka long kaba bakla bad jingialam bakla ban pynshong nongrim kulmar da kiwei kiwei ki daw.
Namarkata, to kynmaw kyndong ba ka jingiadei jait bynriew kaba la siandur da u Longshwa Manshwa ka dei na ka doh, ka shyieng, ka snam jong ka Longkur Longjait, Longkha Longman bad Long-niam Long – rukom.