Khrawbuit Ryntathiang
Haba nga thoh ia kane, ka ring ia ki jingmut jingpyrkhat jongnga sha ka mynnor. Ha kata ka por, ka sainpyrkhat jong khunbynriew ka dang khuid, ka shisyrtap jingmut ka synshar, ka akor bad ka burom dei ka lynnong ban saindur ia ka longryngieng la ia ki shynrang ne kynthei. Ka jingiadei parabriew ka snoh bha rdin bad ka jingiarap iwei ia iwei pat ka parpain ha ka jingmut jingpyrkhat kumno ban kyntiew lem ban iaryngkat briew la ha ka kam ka duk wat ha ka khaii pateng. Nangno mih kitei ki jinghikai? Ngim lah ban len ia ka jingshisha, baroh ki mih naka shlem jong ki rympei ‘Ka Sawdong ki Lyngwiar Dpei’ Ka dei ka skul kaba khraw tam ban saindur ia ka im tipbriew tipblei, tipkam tipduk, tip akor tip burom. Kum ka jingpynkynmaw, ha ki por ba la leit noh, ka ju long ka rukom ba ha ingshetja ka don ka dpei ha pdeng. Kane ka kamra ka dei ba ki dkhot jong ka ing ki ju iashong bad ialumlang hadien ba ki la dep wan na ki kam ki duk khamtam ynda haba la dei ka por shongthait hadien ba la dep bam, kata,naduh ki kmie ki kpa bad la ki jong ki khun ryngkat kat kiba iadon lang ha kata ka ing da kaba ki iashong sawdong ia ka dpei. Ka dei ka por kaba sngewtynnat bad kaba kmen ha kaba ki ia pur ia ki kam ki jam, ki iathuh khana, ki ia biria, ki ia phawer bad khamtam eh, ba dei hangne ki kmie ki kpa ki ioh ban bsa ia la ki khun da ki ‘tiensneng ‘tienkraw ba kin tei ia la ka jingim ha ka lynti jong ka hok bad ka jingbha. Ki kmie ki kpa kim ju kyrkieh ban pynwandur ia ka longing, lada don napdeng ki khun kiba don ha ka jinglong bad ha ka rukom pyrkhat bapher. Da kaba khlem da iehnoh ia ka jingsneng jingkyntu bad ka jingiamir jingmut lang kumno ban pynphuh ia ka ing ka sem kaba kup da ka akor ka burom.Dei na kum kine ki longing ki mih ki khun shynrang ki khun kynthei kiba donburom bad kiba ihun ban peit, namar ki long ki khun kiba la ioh ban kjit ia ki jor bah jong ka jinghikai babha kaba mih na la rympei. Ka Ing ka long ka jaka pdeng kaba khring ia ki khun ( centre of attraction) ba kin ieit ia ka. Haba wan ki paralok parajor ki ju iashonglang da kaba ker sawdong ia ka dpei, hangne ki ia parom bad ki iasam lem ia kaei kaba ki shem ha baroh ki dkhot jong ka ing. La iathuh da u kni jongnga ba lada don mano mano napdeng u paralok jongi u ibha lane imon ia kano kano ka samla, ki ju ialeit ban shongkai lang ha kata ka ing. Kaei kaba sngewtynnad ka long ba uta uba imon samla un pashat waidong ia kata ka samla kaba long ka dak ba u tyrwa ia ka. Kane kam dei da kaba shu leh rieh, hynrei haba iadonlang baroh. I la ong ruh na ka bynta uwei u paralok jongi, ka la shimpor ia ki haduh laisien leit ba kata ka samla ka pashat waidong kylliang sha uta u paralok ban pynpaw ba ka la pdiang ia ka jingtyrwa. Naduh basdang, ka la don ka jingtip bad ka jingithuh bad naduh nangta ka la don ka jingiajan bad man la ka por ki ju ialeit kai lang shiparalok. Kam ju don kawei ruh ka por ba kita shisamla ki iashong kyrpang tang arngut, hynrei ki iashong iathuhkhana lang sawdong ia ka dpei. Kane ka long ka dur kaba paw jong ka jingkordor ka Sawdong ki Lyngwiar Dpei.
Ha ka jingiaid jong ka por, ka la kylla nadong shadong. Ngi la duh shibun kiei kiei kiba kordor. Ha kine ki sngi bun na ngi, ngim tip shuh ia ka dpei wat ban phah sliewding ruh, bun nangi ngim nang shuh.Ho-oid, ha ka jingkylla jong ka por, ngim lah shuh ban pynneh ia kata kaba u barim bajah u la saindur. Da ki jingwan jong ka Science & Technology ka la pynsuk shikatdei eh ha ki liang baroh, katba lada ngi thew ia ka dor longbriew manbriew ka la hiar dor palat. Ki Kmie ki Kpa kim don por shuh bad la ki khun, ki khun ruh ha la ka jong ka kam ne ka mon la ka long naduh kiba dang iapule ne kiba la treikam.Nga shem ha kine ki sngi ki Kmie ki Kpa ki sheptieng ban kren ia la ki khun, namar ki la khamtip maki ia kiei kiei baroh. Khamtam ha kane ka pyrthei mobile phone, O… ngi sngewsarong ba ki khun barit jongngi ki nang bha ban plie (operate) mobile hynrei ngim phohsniew pat ba ka long ka bih kaba pynjot ia ka longbriew manbriew. Kane ka la kjap lut ia ka bor pyrkhat jong ki khun jongngi. Ha Ing ka la long kaba eh than ban lum ban lang ia ki khun, ki don sha la ki kamra ki iabunkam ban pynkhih ia ki shynriah kti ha ka mobile phone ban jngi kylleng sawdong pyrthei. Wat ynda la dei ka por thiah ruh,ki iataplup da ka nep ban iakynoi thiah lang bad ka mobile phone. Ngi ju ong ba ka long kaba bha lada ngi nang ban pyndonkam. Nga ngeit phin iamynjurlang ba ka pyrthei ka jot katne ka dei lyngba kane ka Advance Technology ha kaba ka pyrthei baroh kawei ka don ha ki kti jongngi. Haba ngi peit baroh arliang ka donkam ba ngin teh lakam khnang ban pynduh bor ia ka bor jong ka jingsniew.
Ha kine ki khyndiat ka la mih lyngba ka social media ka jingkynthoh ia ka longrynieng jongnga shimet. Shisien iohi, nga la sngewrem shikatdei eh ha kaba ngam sngew iaryngkat briew shuh. Ha ing ki khun ki kylli, Balei Pa ki thoh haduh katne iaphi? Nga jubab; Kam lei lei bad kam pher khun, namar I Pa jongphi I trei kam paidbah te, ka don ka por ba ioh jingiaroh bad ka don ka por kaba I mad ia ka jingkynthoh. Ki ban biang; Balei te ki thoh haduh katne? Balei phi long kumba ki thoh seh? Kum u kpa, nga jubab da kaba sngewkhia; Khun, Lada nga long uba don spah balei nga phah bylla iaphi, ngam jin da la pynseng da kano kano ka kam ne business iaphi? Bad lada nga dei u phiang phiang bam sih; Hato ka kmie jongphi kan dang ai jingkyrshan bad long ha syndah jongnga ha ki por baroh? Kawei kaba nga hikai ia ki, ba lashai lashisngi lada don kano kano kaba phim sngew iahap jingmut (ideas) lane rukom pyrkhat (ideologies) ha kano kano ka kam, phim dei ban kynthoh ia ka jingim shimet jong ki briew hynrei phi lah kren ne pyni halor kata ka rukom pyrkhat kaba iapher na phi, kata ruh, ym da ki ktien khor.Nga ainguh ia la U Nongthaw ba U la iarap iangi kum ka ing ha kane ka bynta. Shiban, nga dei ban sngewkmen haba don ka jingkynthoh, nga ioh ia ka kabu ban hikai bad tei ia la ka jong ka ing. Ka pynkynmaw ia nga ba ngam dei ban ang ia la ka shyntur tang haba la ioh ban kren, khlem da pyrkhat. Namar ka Ktien U Blei ka ong, “Jar uba sumar ia la ka shyntur bad ia la u thylliej u sumar ia la ka mynsiem na ka jingjynjar”(Proverb 21:23)
Shibun ki la don kiba aijingmut ianga ban buh da ka ehajar,dawa bai pynkhlemrain (defamation) ka pleader notice hynrei kam shah ianga ban leh kumta. Kane ka jingthoh kam shym mut ba nga pynphai ktien iaphi kiba kynthoh hynrei nga kwah ban pashat ia ki symboh pyrkhat kiba don ha ka, ym tang iaphi hynrei ia kito baroh kiba pule ia ka. Da ka jingisynei ka jong U Nongbuh Nongthaw, nga kyrmen ba kan long ka jingiarap ia kiba bun. Kano kano kaba dei ban ainguh ia la U Nongthaw, kano kano kano kaba dei iaroh, kano kano kaba dei ka jingbha, kano kano kaba dei ban pyni, kano kano kaba tei ka dei kaba mih na ka “Sawdong ki Lyngwiar Dpei”. Ka long kaba eh ba ngin don ia kata ka dpei kum ha ki por bamynshuwa, hynrei kane ka jingthoh ka kren ba ngin phai sha ka mynnor ba ngi dei ban don ia ka por ban ialumlang shi-ing ban iatei iasyllok ia kaba bha. Dei ban khring ia khun samla ba kin ieit ia la ka ing(centre of attraction). Haba ka Rympei ka khlain, ka imlang sahlang ka plung bad haba ka Imlang Sahlang ka plung, ka Ri bad ka Jaitbynriew ka khiah khran.
Tarik Mawpat Shillong, Khrawbuit Ryntathiang
12 u Naiwieng 2018