L.G. Laloo
Ka jingieit Ri jong ngi u paid ka bri u Hynniew Trep Hynniew Wasa ka long kaba eh ban sngewthuh. Na kane ka jingbym sngewthuh jingialong kawei ha ka jaidbynriew kam don bad kumta ngi im ha ka jong ka jong ka jingsngew kyrpang ia kaba la pynshisha da kato ka poetry kaba ong ‘Ka Ri Khat-ar Doloi, ka Ri Laiphew Syiem, ki ju ialehthma, ban sngap ruh sngew triem’. Wat lada mynta ngim ia bah wait bah sum shuh hynrei ka cold war hapdeng jong ngi kam pat duh. Ka jingbymlah jong u Khynriam, u Pnar, u Bhoi u War, u Maram u Lyngngam etc etc ban ia long kawei ka kren shai ia kane. Ym tang katta, wat ka ktien ba iakren ruh ka iapher na kawei ka thain sha kawei pat. Ka jingbym lah ban pynrung ia ka ktien kaba ngi ong ka ktien KHASI ha ka 8th scheduled jong ka constitution ka Missionery ym ka ktien Khasi. Ki jingthoh ha ki editorial bad ki article bad ki jingpynshai jong ka KAS kiba mih na ka por sha ka por halor kane ka subject kim lah ban leh ei ei namar ba ia ka jingsngew kyrpang hapdeng jong ngi ym lah ban pyndam. Dei na kane ka jingsngew kyrpang ba naduh myn dang lung ka pyrthei la paw ba ki kpa tymmen jong ngi ki kham noh ka man sha u mynder da kaba pynlong dustur ia ka Tang Jait kaba dang neh haduh kine ki sngi. Lada duriap bha ia kane ngin iohi ba imat/lehse na kine kiei kiei la pynlong ia ki kpa tymmen jong ngi ban ym pyrkhat ia ka lawei kat haduh ba ka la hiar pateng haduh kine ki sngi. Mynta ngi kam ban ngi long ki Trai Muluk Trai jaka hynrei ngim iohi pat ba kata ka jinglong trai ka long tang na sla bad tang na ka bynta ka myntoi shimet ne shi iing shisem khamtam jong kito kiba don ha ka bor. Ka jingsngew ia long kawei hapoh ka Ri ha ka jingshisha la iohi ha ki por bym pat phiah ia ka United Khasi & Jaintia Hills District bad ha ka jingialeh Hills State, hynrei ynda haba ngi la ioh ia kaba kwah baroh ngi phaidien trai biang (back to square one) bad la bun sa tang ka jingialong kyllang bad simper hapdeng ki Nongialam lyngba ki party kiba la thaw.
72 snem ngi la ioh ia ka jinglaitluid na ka sorkar nongwei, 66 snem la ai ha ngi ia ka Autonomous District Council, nangta 46 snem ngi la ioh ia la ka jong ka jylla hynrei ym don jingkylla ei ei ruh em bad kat shaba phai tang ka jing iapait iapra suda. Na kawei ka san snem sha kawei pat ngi jied ia kita kiba ieit Ri, ieit jaidbynriew bad ngi khmih lynti ia ki ban wanrah ia ka jingiatylli, ban pynioh ha ngi ia ka roi ka par, ka bha ka miat na ka bynta ka lawei jong ki khun ki kti hynrei kita kiba ngi jied ki pynlong pynban ia ngi tang kum ki khun khlem kmie khlem kpa, khlem Nongsharai khlem Nongsynshar, khlem nongpeit – khlem nong-i bad ki ialeh pynban ban phiah tukri tukra ia ka Ri bad ka jaidbynriew tang ban biang ialade. Ka synshar paidbah (democracy) kaba kine ki pyrta ka iapher bak-ly-bak na ki kam kiba ki leh. Ka jingong phiah bad sa synshar (divide and rule) ka ieng rasong ha kine ki sngi ba ha ka jaka ba kin pyrkhat ban tehsong ia ka jaidbynriew ki pharia tukra tukra pynban lyngba kita ki jingdawa Civil Sub Division, District bad kumta ter ter khlem pyrkhat ba kine ki long ki daw tynrai kiba pynrung ia ka mynsiem jinglong kyrpang bad mynsiem iapait hapdeng para ma ngi.
Ka por ka iaid stet bad mynta ka jylla sa tang lai snem kata ha ka snem 2022 kan rakhe ia ka Golden Jubilli. Hangne mih ka jingkylli kaba kylli; ia ei yn rakhe haba ka jingieit Ri kam don. Kat shaba phai tang ka jingbishni, jingpihuin, ka jingiapait iapra suda bad ym don mano mano ruh ba pyrkhat ia ka lawei namar ba ka dog in the manager policy ka shong kulai ha ki Nongialam jong ngi. Ki snem ki la iaid, ka jingnang jingstad ruh ka la nangkiew hynrei ki paidbah kiba bun hi imat kim pat sngewthuh ba ngi la ioh ia la ka jong ka jylla namar ki Nongialam jong ngi ki kwah hi ba u kup shiliang sem shiliang un sngewthuh. Peit ia ki jingjia kiba dang shen kiba pynlong ia u 24 ba un khlieh ia kane ka sorkar kaba mynta, hato kam kdew ba dei ki Nongialam jong u 36 hi kiba shet ia la ka jaidbynriew bad ki bym iohi ia la lawei jong ka Ri? Ha ka synshar paidbah (Democracy) u paidbah u long ka bor kaba hakhlieh (Ultimate Power) hynrei ha Meghalaya yn iohi ba kam long satia kumta. Kum ki nongthung ia ki Nongialam ka dei ka kamram jong ngi u paidbah ban bishar ia ki kam bad ki jingleh jong ki hynrei namar ba baroh ngi tip tang ia ka AM ym ia ka HIH kumta ym don ba pyrkhat ia ka lawei. Ha kine ki sngi haba la telecast ia ki proceedings ka iing Dorbar ngi iohi ia ki dkhot kiba don ha ka liang pyrshah tang ban pynksan ialade bad ban tep eit miaw ia la ki jingleh kiba ki la leh ha ki 10 snem ba la leit ki buh jingkylli ia ka sorkar kaba dang 6 bnai. Haduh mynta ruh ngi dang iohi ha ki kotkhubor ia ka jingkawang ktieh jong ka Opposition ia ka Ruling. Hato kane kam kren shai ba kito kiba don mynta ki bat ia u shabuk jong ka jingsynshar. Ngi iohi ia kum kine ba ki jia wat ha ki bor synshar kiba kham hapoh ruh.
Kumta u paidbah u dei ban da thew da woh bha nangne sha khmat lada u kwah shisha ia la lawei kaba pahuh pahai ia la ki khun ki kti, ki para ki pyrsa etc etc ioh ka shun ruh ym pat pei la paw pen ryngkew. Ka jingong ba lada ioh District ne Sub Division kan long ka jingmyntoi ia ki paidbah kam don jingshisha. Kum ka nuksa, mynshuwa haba u Khasi bad u Pnar ki dang ialong kawei hapoh ka United Khasi & Jaintia Hills dang sngew ia jan hynrei mynta haba la ia iaid la ka jong ka jong, hato ka lah ban long ba u Khasi un pyrkhat ia ka lawei jong u Pnar, u Bhoi ne u War bad kumta ter ter. Kumta ka sorkar ka dei ban da pyrkhat sani ba ioh ka jingai ia kita ki jing dawa eg. kum ia ka South East Khasi Hills District, Mairang District, Dadenggre District, etc, etc ne ki Civil Sub Division ka kylla long pynban kum u mot Babel.
Ka Election sha ki A.D.C bad sha ka Lok Sabha ka la nang jan. kumta u paidbah ruh u dei ban sngewthuh dalade hi ym ban shu shaniah ha ki khlein la thang jwat la bam ba ka la dei ka por ban don ka jingkylla ka ban guarantee ia ki snem ki ban dang wan bad ban sdang ia kata u dei ban sei da ki briew (ki MDC & MP) kiba don ka mynsiem Tirot Singh bad Kiang Nangbah bad kiba kloi ban sacrifice ialade na ka bynta ka Lawei. Ki dei ban long ki Nongialam kiba kloi ban kyntait ia kita ki District ne ki Civil Sub Division lada ki long ka daw jong ka jingsngewiapher jaidbynriew hapdeng ki khun u Hynniew Trep Hynniew Wasa bad kiba buh ia ka lawei jong ka Ri bad ka jaidbynriew ha ka dumdngiem.