Badapjied Kurkalang
Haba nga iaid sharum shaneng ne haba nga peit ia ki jingthoh ha ki kot khubor, nga iohi bad iohsngew ia ki jingud jong u paidbah la ka long uba ha sor ne ha nongkyndong ruh kumjuh. Ki jingud jong ki ka dei ruh ki jingud jong ka jaitbynriew hi baroh kawei. Ki jingud naduh ka jingbym don kam don jam, ka jingshahkhniotbein kiba sah ha ki jaka khappud bad ha sor, ka jingkynrei u drok, ki kam nuti, ka jinghiar ka rep ka riang, ka jingthrang ban iohi ia ka jingpyntreikam ia ka ILP ban tehlakam ia ka jingbuhai shnong kiba nabar bad khamtam naduh ba ka sorkar ka la pynmih ia ka ain ban pyntreikam ba naduh u snem 2016 ia ki briew kiba na ki ri kiba don ha khappud kum ka Bangladeh, Nepal, Afghanistan, Pakistan kiba dei na ka niam Hindu, Jain, Buddhist, Khristan, yn pdiang noh kum ki nongshong shnong ba pura ha India. Nga ngeit ba ki shu buh ia ka niam Khristan tang ka nam, namar ngi iohi bad sngewthuh katno ba ki khniotbein wat tang ia kiba don ha kane ka ri ruh.Te, namarkata ngim dei ban shu ngeit kat kaba ki ong, namar ka long kum ba ngeit ia kaei kaei kabym don satia.
Ka jingkylli ka long, mano ba lah ban ai ia ki jubab ia kitei ki jingeh kiba ki paidbah ki ud kiba nga la pynpaw haneng bad kiwei kiwei de? Shano ngin leit ban ioh ia ka jubab? Nga ngeit nyngkong ngi dei ban kylli shuwa ialade ia kine ki jingkylli shimet shimet bad ngi donkam ruh ban pynmlien ban kylli ia ki jingkylli kiba eh khnang ba ki lah ban pyniar ia ka jingmut jingpyrkhat jong ngi bad kaba lah ban ai jingmyntoi ruh na ka bynta ka jaitbynriew hi baroh kawei. Nga ngeit haba ngi kylli ia kine ki jingkylli kiba kum kine, ki jubab ruh kin ym long kiba suk. Namarkata, kum ka jaitbynriew ngi donkam ban ioh ia ka jingithuhpaw ha kane ka juk jong ngi kaba mynta, khnang ba ngi lah ban leh eiei ban ai ka lawei kaba shngain na ka bynta kiban dang wan.
“Ha bym don ka jingithuhpaw bad ka jingduna ka jingtip ka jaitbynriew ka duh noh.” Ngi donkam ia ka jingithuhpaw, haba nga ong ka jingithuhpaw ngam mut ban ong kaba iohi ia kaei kaei kaba sha jngai. Hooid, ngi dei ban long kiba iohi jngai ha kiei kiei baroh kiba ngi leh, hynrei kaba kongsan tam ia ngi ha kum kane ka por ka long ba, ngi donkam ban ioh ia ka jingithuhpaw kaba long ka jubab ia ki jingkylli kiba ngi kylli kum kitei haneng bad kiwei kiwei de. Shim kum ia kane kawei ka nuksa ban sngewthuh ia kaei kaba nga mut haba nga ong ba ngi donkam ban ioh ia ka jingithuhpaw. Mynta ngi ong ba ngi kwah ban pyntreikam ia ka ILP ha ka jylla jong ngi. Ka long da shisha kaba bha tam lada ngi lah ban iohi ia ka jingpyntreikam ia ka ILP bad ngam long u briew uba pyrshah ia ka jingpyntreikam ia ka ILP, hynrei nga kyrshan tyngeh ban iohi ia ka jingpyntreikam ia ka. Tangba, ka jingkylli kaba bud pat ka long khamtam kum ia ka jaitbynriew jong ngi, ngi tip ba u nongwei um lah ban rung ne sah slem katba u mon ha kane ka jylla jong ngi hadien ba ngi la lah ban pyndonkam ia ka ILP, hynrei kaei kaba u nongwei u donkam ban leh ban shong duh ha kane ka jylla jong ngi ka long kaba suk tam. Nga ngeit baroh ngi tip bha ia kata bad kata ka long iashong tnga bad ki kynthei Khasi jong ngi bad ki lah ban leh ia kaei kaba ki kwah bad ki long trai syndon ha kane ka jylla jong ngi. Ngi leit na ka ILP (Inner Line Permit) sha ka RIP ( Resident Inner Permit). Ngam shym kren ia kaban pynduh mynsiem, hynrei ngi dei ban peit ia ka jingshisha bad pyrkhat ngin leh kumno ia ka. Namar, ngi tip bha wat tang mynta ruh haba ngi peit ia ka jingtreikam jong ka KHADC, ka Hima Mylliem bad kiwei de ki tnat treikam kiba don ia ka bynta ban tehlakam ia ka jingai kam ai jam ia ki briew nabar, hynrei kine pat ki ai mynsiem pynban ia ki nongwei. Haba kumta hangno kein ka lawei jong ngi ka shong? Ngi donkam ban ioh ia ka jingithuhpaw ha ka jingim jong ngi shimet shimet bad ka jaitbynriew hi baroh kawei halor kane ka bynta.
Ngi iakren shaphang ka jingpyntreikam ia ka ILP bad kiwei kiwei de ki jingpyntreikam ban tehlakam ia ka jingwan rung kyrthep ki briew kiba nabar, hynrei ha ka jingpeit jong nga, nga iohi ba kine baroh ki long tang kiei kiei kiba ngi iohi shabar. Kumno ba nga la pynpaw haneng kine baroh ki long tang kiba shipor.
Sa kawei pat ka daw kaba nga iohi ia ka jingduna halor ka jingpyntreikam ia ka ILP kaba nga iohi ha kawei ka jylla ha ki thain jong ngi shane bad kata ka long ka jylla Arunachal Pradesh. Mynshem snem nga ioh ia ka lad ban leit sha kane ka jylla. Ka dei ka jingkwah jong nga ban leit jngoh ia kane ka jylla la slem bha. Ha kane ka jingleit jong nga, nga la don lypa shibun ki jingkhmih lynti halor kane jylla, namar nga iohsngew ba kane ka long kawei na ki jylla kaba lah ban pyntreikam ia ka ILP. Hynrei, haba nga poi bad hadien ba nga iohi ia ka jinglong jong kane ka jylla ka pynlyngngoh ngain ia nga. Ha ka jingleit jong nga, nga ioh ka lad ban pyllut por tang ha ka nongbah kaba long ka Itanagar, hynrei haba nga peit ia ka jingbun jong ki briew kiba nabar ne nongwei ka long kaba kham shyrkhei ban ia ka Shillong, tangba kam mut ia ngi ban ianujor bad kano kano ka jylla ha ki thain jong ngi shane. Hynrei, haba nga iohi ia ka jinglong jong kane ka jylla ka pynlong ia nga ban pyrkhat bad kylli balei ka leit long kumne? Te, nga ioh ka lad ban kylli ia ka daw bad ia ka jinglong jong kane ka jylla Arunachal na ki paralok jong nga kiba dei ki nong Arunacha kiba nga iakynduh ha ka jingleit jong nga. Haba nga kylli na ki ia ka daw halor ka jinglong jong ka jylla, watla ki long kiba la lah ban pyntreikam ia ka ILP, hynrei ki nongwei pat ki jyllei bha? Ki ong ba, ka daw ka long ba ki nongialam bad ki tnat treikam sorkar kim da bat pyrkhing shuh ban tehlakam ia ki briew kiba nabar bad haba ka pisa ka kren kiei kiei baroh ki lah ban kylla khongpong. Namarkata, katba ka rukom tnat treikam ha ka imlang sahlang ka dang pyniaid hi da u briew kan ym long kaba beit lano lano ruh. Namar bunsien hi ka dohnud jong ki briew ngi pyrshang ban leh ia kaei kaei kaba pyrkhat tang ialade hi, ym ia kiwei pat. Ka ju long ruh ka jingmlien ia ngi ki briew, ha kaba nyngkong ngi trei shitrhem ia kano kano ka kam kaba ngi thrang ban iohi na ka bynta ka jingbha ka ri bad ka jaitbynriew, hynrei ha ka jingiaid jong ka por baroh ki kylla long blem blem. Ka long ruh kumjuh ha ka por ba ngi iakhun ia ka Hill State, baroh ngi iashad ngi iakmen ba ngi la ioh ia ka jylla lajong, hynrei ym don pat mano mano ba tuklar ban pynbeit ia u pud u sam bad ngi mad ia ki jingeh kiba bun jait haduh kane ka por.
Namarkata, ka jingpyntreikam ia ka ILP bad kiwei kiwei de ki jingpyntreikam ban tehlakam ia ka jingwan rung kyrthep ki briew nabar ka long kaba donkam, hynrei ka long tang kaba shipor, namar ngi tip ka don sa kawei pat ka lad kaba ki briew nabar ki lah ban ioh jaka ha kaba suk ha kane ka jylla jong ngi kaba nga la pynpaw hakhmat. Ngi donkam ban ioh ia ka jingithuhpaw bad ka jingtip kaba janai ha kane ka juk jong ngi kumno ban tehlakam shisyndon ia ka jingwan rung kyrthep ki briew kiba nabar.