Ex. Rev K Langrin
Ka 3 tarik u June ka dei ka ‘Environment Sunday’ ba ka Khasi Jaintia Presbyterian Assembly ka la buh ba baroh ki balang shnong ha Ri Khasi bad Jaintia kin rakhe kyrpang ia kane ka sngi ban kynmaw ia ka environment. Kane ka long kaba dang thymmai namar mynshuwa kam ju don kaba kum kane ka sngi ba la pynbeit kyrpang. Namar ba dang bun ki bym pat sngewthuh kumta nga kwah ban ai jingmut ia ki nongpule baieit shaphang ka jingmut jong ka ktien ‘environment’. Ka environment ka mut ka mariang bad kiei kiei kiba don sawdong ia ngi. Ia ka mariang la ju khot da ki briew kiba stad kum ka ‘mei mariang’. Balei ba ia ka mariang la khot ka Mei? Ngi khot ia ka ‘Ka Mei’ dei namar ba ka ai buin ia ngi, ka ai bam ia ngi, ka ai sopti ia ngi bad ia kiei kiei baroh kat kiba ngi donkam. Khlem kane ka mei ngim lah ban im. Ka environment ka kynthup ia baroh kiba ker sawdong ia ngi kum ki lum ki wah, ki dieng ki siej, ki phlang ki kynbat, ki sim ki doh, ki mrad ki mreng, ka lyer, ka sngi, u slap, ka umjer, bad kumta ter ter. Uba la pynlong ia kine kiei kiei u dei u Blei. Uba long u Nongthaw Nongbuh ryntih. Ha ka Baibl ba ngi pule la thoh ruh ia ka environment – kumno ka sdang, kiei ki jingkyrkhu bad kiei ki jingtim ia ngi ki briew.
1. Ka jingsdang jong ka environment:- Ia ka jingsdang jong ka environment la iathuh ha ka Kitab Jenesis 1:2,3. Ka mih shuwa ka jingkylli kumne, – Mih shuwa u briew ne mih shuwa ka environment? Ka jubab ka long mih shuwa ka environment, bad haba u Blei u thaw ia u briew u la buh ba un im halor ka environment. Ka jingsdang jong ka environment pat ka mih na ka jingsdang jong ka sngi bad ka miet. Halor kane ka mih biang sa kawei ka jingkylli – Hato haba u Blei u la thaw ia ka sngi bad ka miet, ka mih shuwa ka sngi ne ka miet? Ka Kitab Jenesis ka iathuh ia ngi ba ka la mih shuwa ka miet bad ka sngi pat ka la wan hadien jong ka miet. Kane ka mut ba hadien jong ka jingdum ka wan ka jingshai bad hadien jong ka jingbieit ka wan ka jingstad. Kato ka jingiaid wir jong u khun sarong awria ka mut ka miet bad ka jingim bathymmai jong u haba u la kylla bamut ka mut ka sngi. Kato ka jinglong runar ishyrkhei jong u Saul ka Tarsos ka mut ka miet, bad ka jinglong hadien ba u la kylla bamut ka mut ka sngi. Ka kynthei nong Samaria ha kaba nyngkong ka la im ha ka miet, hadien pat ka la im ha ka jingshai jong ka sngi. Bad bun kiwei kiwei de. Ha ka kot jingrwai KHB 151 dkhot 3, ha ka lain ba khatduh la ong kumne, “Hadien ka miet bakynjah kan pei ka step phyrnai”. Kane ka don ka jingiasnoh bad ka KHB 227 dkhot 2 kaba ong, “Haba ngi long ha ka iing byndi dum, la wan ka jingshai bneng, Haleluia Amen”.
2. Ki jingkyrkhu lyngba ka environment:- Ia kane ngi lap ha ka Kitab Ekosodos lynnong 16 bad 17, ba u Blei u la pynpaw ia ki jingkyrkhu lyngba ka environment ha ki kambah ba u Moses u la lah hapdeng ki khun Israel katba ki dang iaid ia ka ri khlaw. (a) Haba ki la thngan u Blei u la pynhap da ka mana na bneng kat haduh ba ki khun Israel kim lah shuh ban bam (b) Haba ki la sliang um, u Blei u la ai bor ia u Moses ban shu tied da u diengduh ia u mawsiang bad ka umpohliew ka la mih haduh ba ki Israel kim lah shuh ban dih (k) Haba ki la kwah bam doh, u Blei u la phah da ki ‘yiarkhiar’. Ki khun Israel ki la kem ia ki haduh ba kim lah bam shuh. une ujuh u Blei u iai leh kumjuh ia ngi ha kine ki sngi lyngba ka environment, kum ki dieng, ki soh ki pai, ki mar rep mar riang, ki mar pohkhyndew, ka um bam um dih, ki dohkha dohpnat, ki mrad ki mreng, u slap, ka umjer, ka lyer, ka sngi bad kumta ter ter. Ia ki jingkyrkhu ba u Blei u ai ia ngi lyngba ka environment ngim lah ban niew tang ia ki.
3. Ki jingtim lyngba ka environment:- Ngi lap ia kane ha ki Kitab Ekosodos, lynnong 7,8,9,10,11,12 ba haba u Pharo bad ki nong Ijipt ki la ialeh pyrshah ia u Moses, u Blei u la tim ia ki lyngba ka environment. Kita ki long kum kaba pynkylla snam ia ka um ba ki briew kim long shuh ban dih, u la phah da ki jakoid, ki jynrein, ki skain, ka khlam mrad, ki jingpang tohjaw, u phria, ki puit, ka jingdum tliw bad ka jingiap ia ki khun nyngkong jong ki nong Ijipt. Ha ki kam ki Apostol 9:1 ter ter ngi lap ba u Saul ka Tarsos haba u la ialeh pyrshah ia u Blei da kaba u la pynshitom bein ia ki Khristan, u Blei u la tim ia u lyngba ka environment. La iathuh ia ngi ba katba u Saul u dang iaid ban leit pynshitom ia ki Khristan, u Blei u la phah halor jong u da ka leilieh bad u pyrthat, sa khyndiat ka wait u pyrthat ka la jan dei ia ka khlieh jong u. U Saul u la kyllon kram ha khyndew bad um imat shuh. Ha kine ki ngi ruh u Blei u ju pynpaw ia ka jingsngewsih ia ngi namar ba ngim nang ban burom ia ka environment, da kaba u pynhap halor jong ngi da ki jingtim. Ki lum ki syllen, ki wah ki la rngad, ka rep ka riang kam long shuh, ki diengsoh niamtra ki la iap tram. Nalor kata, la wan khah khah sa ka eriong bad u jumai. Ki jingpang ba har rukom ki la nangpaw. Lada ngim nang ban sumar ia la ki shnong ki thaw, ka umbam umdih, ki khlaw ki btap, ki dohkha dohpnat, ki sim ki doh,ki mrad ki mreng kan sa long ka jingtim ia ngi bad ia ka pateng ban wan ha kane ka ri jong ngi kan sa kylla ri shyiap khlem um. Ngi kynmaw ia ka jingiathuhkhana shaphang ka skei bad u sla sohkhia, ba haba ki nongbeh mrad ki la beh thong ia ka skei, ka skei ka phet rieh hapoh ki sla sohkhia. Ki nongbehmrad kim iohi shuh ia ka. Hynrei ka skei ka bym sngewthuh ia ki sla sohkhia kiba la pynrieh ia ka, ka la bam ia ki, ki nongbehmrad ki la iohi ia ka jingkhih. Bad ki la siat antad da u khnam. Kata ka skei ha shuwa ban iap ka la tim ialade namar ba kam shym la sngewthuh ia ki sla sohkhia, kumta ka jingsneng ka ong, “Kordit ia ki khun kiba haram ia la ki kmie ki kpa”. Kumta, lada ngi haram ia ka mei mariang kan long ka jingtim ia ngi.
4. Jingai jingmut:- Ban pynkut ia kane ka jingthoh nga don kawei ka jingai jingmut lada sngewdei ban pdiang kum uwei napdeng ki riewdkhot ba rit tam ka Balang Presbyterian nga la ioh long chairman ha kawei ka Environment Sunday nga la wad ia ki jingrwai kiba iadei bad kata ka jait jingiaseng, hynrei ngam lap. Kumta nga la shu ong, “To ngin ia rwai mata madei”. Nga lapeit bad iohi ba napdeng ki 76 ngut ki nongthaw jingrwai ba don ha ka KHB nga lap ba ym don uwei ruh uba la thaw ia ka jingrwai environment. Te nga ai jingmut ba haba la shna ia ki jingrwai ba iadei kyrpang kyrpang katkum ki jait jingiaseng kum ka Khristmas, New Year, Pynbaptis, iathoh shongkurim, iap briew, jingiaseng iing, jingiaseng khynnah, jingiaseng samla; balei ym long ban shna jingrwai kyrpang na ka bynta ka Environment Sunday, Palm Sunday bad kiwei kiwei ki bym pat don ha ka KHB? Lada ngi lah ban leh kumta ngin sa ong kumba ong u Paul, “Ngan rwai da la ka dohnud, Ngan rwai da la ka jingshemphang ruh de”.