Collin Wanñiang, Italia
Ha ka Rynsan ïamir Jingmut kaba khraw shaphang ka Jingngeit Menshohnoh, kaba dang shu dep pynlong ha Khasi National Dorbar Hall, Mawkhar, ha ka 24 tarik Nailar, 2013; ha ka Banner la thoh “Citizens’ Conclave the Price of Superstition”.
Nga sngew ban ong ba ha kum kane ka Jingïalang kaba dei “Jong u Khasi, da u Khasi, sha u Khasi, namar u Khasi, ha Ïingdorbar Khasi” kan jyn da la bha eh ban thoh da ka Khasi kum kawei na ki Lad Nohsynñiang lem ha ka Thoh ka Tar Khasi. Ka lah ban long ba ïa ka Jingmut jong kane “Citizens’ Conclave the Price of Superstition” kham shem Jingeh ban pynwan sha ka Ktien Khasi. Watla katta ruh, ki Pundit Khasi napoh Khasi Department, NEHU ki dei ban lah hi ban saiñ Ktien Khasi ïa kane, lym kumta, ka Jingïohrung jong ka Ktien Khasi haduh ka Kyrdan PhD kan shu long tang ka Shynrong saraw.
Ne tip ma! Ka lah ban dei pynban ka Jingkwah thoh Phareng shaba palat u Khasi wat ha ki Khep ba ka Jingïamir Jingmut ka lah ban long 90 na ka 100 Para Khasi ïa ka Kam u Khasi ruh? Uwei na ki Nongthoh Italian bapawnam, u Andrea De Carlo u la kynthoh kumne: “Di Twitter e FB, li considero la perversione della comunicazione umana.” (Shaphang ka Twitter bad FB, nga ñiew ïa ki, ka Lehpathar ha ka Kyrwoh Ïakren Parabriew). Une u Nongthoh u la kynthoh kumne namar u don la kijong ki mad puson. Lah ban pynïasyriem ïa kane ka Jingkynthoh bad bun ngut ki Khasi kiba hap ban darapjot da ka Phareng namar ka Jingsngewsyier ban thoh da ka Ktien Khasi lajong. Ñiuma, kane kam dei ka Jingpynshlur ban nang tlot ha ka Phareng. Phewse, kane ka dei ka Jingkyrpad ïa kito kiba la triem bha ha ka Phareng ban nohsynñiang ruh da ka Ktien lajong haba dei ha ka Rynsan lajong.
Ha ka Jingïasyllok jongnga bad bun ngut na South America kiba dang don ïa ka thymmei “Indios”, haba kylli ïa ki “Phi ïa ong kumno ïa kane ka Kyntien ha ka Ktien jongphi?” Ki shait ai beit da ka Spanish namar ki ong hana ba ïa ka Ktien trai muluk jong ki la ju pyndonkam beit tang hapoh Shnong bad ha ki Jaka bakyndong bha, kata ruh tang da ki Tymmen ki Kro. Kumta kim da tip bha shuh ïa ka. Hato ka Ktien Khasi ka la poi ha kum uta u Pud seh? Kum ban shu kdew hangne ba ïa ka Ktien Khasi la pynlong Associate Official Language ha Meghalaya naduh u snem 2005 bad kumba ka paw ha u Jymmang 2012, ka UNESCO ruh kam ñiew shuh ïa ka kum kata ka Ktien ba la don ha thmier jong ka Jingduhnoh.
Watla katta ruh, kumba ong u Soso Tham “Baroh u Briew bastad, Mano ba lah ban len; Lada khlem plie ka Lad, Kumno un lait ban kren”, kumne ruh bun ki Khynnah Khasi kim lait ban kren namar ym ju plie ka Lad ïa ki ban pyntbit ïa lade kumno ban ai Jingkren Khasi ha ki Rukom Ïakop Aijingkren (Speech Competition) lane Ïakop Tyrko (Debate) hapoh Skul namar bunsien hi la shait pynlong tang ha ka Phareng. Lane ha ki Skul Nongkyndong jong ki thaiñ Pnar, Maram, tt. ki pyndonkam beit tang da ka Ktien Chnong Ktien Thaiñ. Nga sngew ban ong ba lada ngi kwah ban ym pynsahkut ïa ka Lawei ki Khynnah tang ha la Chnong ha la Thaiñ bad lada ka Imlang-Sahlang Khasi ka hap ban nang kiew shaphrang ha ryngkat ka Jingburom ïa la kajong ka Ktien, ki Skul ki hap banjur ïa ka Jingpyndonkam lang ïa ka Khasi bad ka Phareng ha ki extra-curricular activities ki jong ki.
Don ruh kiba ong “It’s not worth stressing on Khasi because it’s the mother tongue which no Khasi will forget it” (Kam phoida eiei ban banjur ïa ka Khasi namar ka dei ka Ktien lajong kaba u Khasi un ym klet ïa ka). Hana ka Ktien lajong? Ka Ktien Khasi ba u Paid Khasi baïar u pyndonkam ha la ki Thaiñ ki Hima kam dei kajuh kumba ngi thoh. Kumne lada ym don Jinghikai (Training) kumno ban kren kumba ngi thoh, u Maram, u Lyngngam, u Nongtrai, u Saipung, u Sutnga, u Umkiang, u Dawki, u Nongtalang, u Shella, u Jirang, tt. u kylla long Nongwei ha Ri lajong haba u ïakynduh Para Khasi. Sngew ban ai shisha ka Jingïaroh ïa ki Kynhun Balang Khristan kiba dei shisha kita ki Nongnohsynñiang baradbah ha ka Thoh ka Tar bad kiba lumlang ïa ka Jaitbynriew na ki Kyndong Kynshrot baroh lyngba kawei ka Ktien thoh Khasi.
Kumta ki Nonghikai Sobjek Khasi lane ki Nongïalam Balang ha ki Nongkyndong ki dei ban kiar na ka Jingpule na ka Kot Khasi bad batai pat ha ka Ktien Chnong namar kane kan ym ïarap ban nang ïa ka Ktien thoh.
Ki Nonghikai bad Nongïalam Balang ki dei ban long kita ki Nonglum ïa ki Kyntien bariewspah bha na kita ki Shnong bad pynrung ïa ki ha ka Thup Ktien Khasi (standardized Khasi) khnang ban nang kham pynriewspah shuh shuh ïa ka Ktien Khasi. Ha ka Jingshisha, Ka Jingjop ka bakhraw tam eh jong ki Nonghikai Sobjek Khasi ka dei ha ka Jinglah bastad jong ki kumno ban pynrung ha ki Khynnah Skul ïa kata ka Jingsngewsarong ïa la kajong ka Ktien. Ha ki Jingïaleh Drama hapoh Skul, ki Nonghikai ki dei ban pynshlur ïa ki Khynnah ban pyndonkam beit da ka Ktien Thoh (Standardized Khasi) ym da ki Ktien Chnong (Dialects). Kumne, ki Khynnah kin ym sahkut tang ha la Shnong hynrei kin shlur ban her sawdong ka Bri u HynñiewTrep, shabar Jylla bad shabar Ri ruh.
Phi don ban ong eiei?