Collin Wanñiang, Italia
Ki Khubor ha kine ki Sngi ki Bnai shaphang kita
kiba shah kynnoh “Menshohnoh” ka pynlong
ba ngan leitphai pat sha ki Por Jinglong Khynnah kiba la don shibun ki hamsaïa shaphang kita ki Menshohnoh. Ki ong hana ba lada kita ki Nongri Thlen kim pynhun ïa ka Jingthrang jong uta u Thlen, ki lah ban shah pynjahburom hakhmat ki Briew – Ki Nuksa: U Thlen u lah ban kylla ha ki laiphew Dur bad u lah ban rung ha i tyndong barit bha bad wan pynshad sawdong sawdong ïa ita i tyndong ha Kamra ba ïashong bun ngut ki Briew. Nangta ki ong hana ba kita ki Nongri Thlen ki shait ai ïa ka Snam Briew ha u Thlen ha ka Por Shiteng Synñia. Ki ong ruh ba kino kino kiba la shah khap Thlen ha ki Jaiñphong ki dei ban thang da ka Ding ïa kata ka Bynta ba la shah ot lane phah jliah noh ha u Ksew. Haw ïapyrkhat haba kum kane ka Pyrkhat ka la rung ha ka Jabieng Nahrit! Ym tang katta, hynrei ka la rung lypa sbak ha ka Snam Nahlung naduh Kpoh ka Kmie namar ki Kmie ki Kpa ruh ki don ïa kajuh ka Jingtieng Thlen! Hangne ngin ïatai ïapyrthew ïa kaei shisha ba dei ban tieng bad ïada ïa lade na kita ki Riewthrangsnam kiba ngim lah ban len ba ki don shisha ha kylleng ka Pyrthei.
Ka Kyntien “Menshohnoh” ka kynthup ïa ka Kyntien “Men” kaba lah ban thew sha ka Jingpynlyngkot ïa ka Kyntien “Tymmen” bad ka Kyntien “Shohnoh” kaba thew sha kata ka rukom pynïap da kaba ‘shoh’ ne ‘bom’ khamakha. Kumne ka Kyntien “Menshohnoh” ka thew ïa ki kynja Tymmen ne Rangbah kiba ‘shohnoh’ na ka bynta u Thlen. Ñiuma, ha ka Pyrkhat Pyrdaiñ Khasi jong u Babun Balang, la khot “Menshohnoh” ym tang ïa kita kiba pynïap Briew da kaba ‘shoh’ ne ‘bom’ hynrei wat ïa kita kiba shu khap ïa u Shñiuh ne Tyrsim ne Jaiñphong bad da ka Bor Jadu-myntor ksuid, kine kin kylla sha ka Snam jong uta ne kata ka Briew kaba shah khap.
PURISKAM DAIÑTHLEN
Lah ban ong ba kane ka Pyrkhat ka la ngam jylliew ha ki Shyieng Maloi jong uba bun na ki Khasi. Kaba kham sngewshyrkhei shuh shuh ka long shaphang kata ka Jingkwah Jingthrang jong uta u Thlen ban bam tang ïa u kynja Khasi ym ïa u Dykhar u Lyngkien – Ban kubur ïa kata, la pynwandur Puriskam shaphang ka Kshaid Daiñthlen ha kaba u Dykhar u la bam lut ïa ka Dohthlen katba u Khasi pat um shym la bam lut bad na kata ka Jingiehnohsah ïa ita i Lyngkhot Dohthlen, la khie im bad mih biang uta u Thlen uba bam tang ïa ki Khasi.
KI AR RUKOM MENSHOHNOH: ÏANO HAP TIENG?
Kumba “Menshohnoh” ka thew sha ki Ar-rukom shimnoh ïa ka Jingim Briew: (a) da kaba shoh ne bom (b) da kaba shu khap Shñiuh ne Tyrsim ne Jaiñphong; Kumta nga sngew ban ong ba don ruh artylli ki Matpyrkhat ba hap ban ïapuson hangne: (a) Dei ban tieng ïa u Kynja Nongpynïap Briew lada dei uta u Menshohnoh ne uno uno u Riewthrangsnam namar ki Dak bapaw shynna lyngba ka Jingshoh Jingbom. (b) Ym dei pat ban tieng kulmar ïa uta u Nongleh Jadu-myntor uba shu khap Shñiuh ne Jaiñphong namar ha kum kane ka Khep, uta u Nongleh Jadu-myntor u shim kabu ïa ka Jingtieng-eit. Ka Jingtieng shabapalat kaba wan lyngba ka Jingngeit ba uta ne kata ka briew kaba la shah khap kan ïap shen ka pynkem pang bad pynjemrngiew, katba u bashlur bad u bym ngeit ïa kata yn ym jia ei ei. Ka long thik kumba phi ïakynduh ïa u Ksew uba byrngem – lada phi pyni ïa ki Dak Jingtieng ha ka Durkhmat ne ha ka Met jongphi hangta uta u Ksew u nang ïoh Bor bad lada phi phet mareh lei te, un nang beh kthong ïa phi; Katba lada phi ïeng beit marpyrshah ïa u da ka Durkhmat bashlur ban ïakhun ne lada phi don sa ka kynja Tiar ban bom ban siat lei te, u Ksew un pyndem tdong bad phet krat ïa lade.
U THLEN UM TREH ÏA U KYNJA DYKHAR!
Kumne, lah ban ong ba uta u Thlen um lah ban bam ïa u Kynja Dykhar Lyngkien namar um tip um bna ei ei ïa kata ka Pyrkhat Khasi ba uta u Shñiuh ne Tyrsim ne Jaiñphong, lyngba ka Bor Jadu-myntor ksuid, ki lah ban kylla sha ka snam jong uta u Briew ba shah khap bad ynda uta u Thlen u la dep nguid ïa uta u snam-kylla-briew, ka Jingïap ka wanrong noh ïa uta uba shah khap. U Dykhar u lah ban shu rkhie thlep bad ong mardor “Ka Jingngeit biej” haba u ïohsngew ïa kum kane. Kumne, ka shong eh ha ka Jingngeit – kata ka Bor Jadu kam trei kam pyrshah ïa u Dykhar namar um poi pyrkhat hi re shaphang kata naduh dang kha. Ha u Khasi uba ngeit ba kane ka dei ka Jingshisha, kumta hi ruh ka lah ban wan urlong ha u; Katba ha u Khasi uba ong ba kane ka dei tang ka Jingngeit biej, u dei ban long uba khlaiñ ka Bor Pyrkhat ka Bor Jingngeit namar ka Pyrkhat Thlen ka la tuid lypa ha ka Snam Khasi naduh Symbai Kpa haduh Kpoh Kmie; Lymda kumta, lada tang ka Rymiang Shyntur ka ong “Jingngeit biej” katba hapoh Dohnud pat u dang artatien, ka Bor Jadu-myntor kan jop kylla ïa u.
AI KYNBAD AI BIH SIAN
Kane kajuh ka Pyrkhat Pyrdaiñ ka dei ban shongnongrim ha ki Jingngeit shaphang kata ka “Ai Taro” ne “Ai Kynbad” (Ha Thaiñ Pnar) lane kata ka “Ai Bih Sian” (Ha Thaiñ Maram). Kum ban shu kdew hangne ba kata ka Kyntien “Ai Bih Sian” ha ka Ktien Maram kam kit ïa kajuh ka Jingmut kum ha ka Khasi. Ha ka Khasi “Sian” ka thew sha kata ka Jinglong buit-tuh kaba lah ban ïaryngkat bad ka Phareng “Cunning”, katba ha ka Maram pat “Sian” ka thew sha ka “Jingieit” kaba ïaryngkat bad ka Phareng “Love” (Kumne ki Maram ki ong: “Phi sian a sian re ïah nga? = Phi ieit ne phim ieit ïa nga?). Kumta “Ai Bih Sian” ka mut “Ai ïa ka Bih Jingieit”. Ki ong hana ba uno uno ne kano kano ka Briew kaba itynnad samla ne kaba kwah pynjot ïa ka Shongkha Shongman jong ki Shijur ka lah ban ai ïa kata ka “Bih Sian” lyngba ka Jingtyrwa Kwai. Uta uba bam ïa uta u Kwai ba la ïasong da kata ka Briew ba don ïa kata ka Bor ban ai “Bih Sian”, un sa shu kylla ïapbiej samla (thlep samla) noh ïa ka, un sa long thik kum uba shah ring Jadu. Ñiuma, ïa kane ka Jingngeit ym da ïohsngew shuh khah khah ha ka Juk mynta.
KA PYNJOT ÏA KA KHAÏI PATENG KHASI
Lah ban ong ba ki Jingngeit biej ki la pynjot, pynsahdien, pynïabishni ïa ka Jaitbynriew jongngi. Haw ïa pyrkhat, ha ki phew snem ba la leit noh: Katno ngut eh kita ki Khasi kiba pynïaid Dukan khapshñiuh? Lada jyn da la don ruh, tharai ki Para Khasi jong kato ka Juk kin ym jyn da la leit phah khap Shñiuh ha ka Dukan Khasi namar tieng ïoh ki shah khap Thlen!! Lada mynta la bun ki Dukan khapshñiuh Khasi khamtam ha ki Jaka bym don Dykhar kum ha Mawkyrwat, Nongstoiñ, tt.. ka pyni ba kata ka Jingtieng shah khap Thlen ka la sdang duh na ka Imlang Sahlang jongngi. Hato sa katno Phew Snem ne Spah Snem ngin dang ap ban ong “Hoi kiw..ka la duh”? Mynta sa kata ka “Ngat Bih” ne “Ai Kynbad” na ki Dukan Sha ne Dukan Ja Khasi! Dang shen ka la don ka Khubor shaphang ka Jingkylla sniew ka Jingbam ha kawei ka Restaurant Barjylla ha Khyndailad ha kaba kawei ka longïing Khasi ka la kem pang hadien ba la dep bam nangta. Kumta ha ryngkat ka Jingsynran lem jong ki Dkhot ka KSU ki la leit ujor bad dawa ba ka Restaurant ka dei ban siew ïa ka Bai thiah Hospital ka jong ki. Haw ïapyrkhat ko Lok! Lada jyn da la dei ka Dukan Khasi? Tharai ka Jingpynkut kan long beit “Oh la ngat Bih, Oh ki la ai Kymbad” kaba lah ban ïalam sha ka Jingbom shnong da u Paidbhur. Balei mo ha ka Jingïasyllok para Khasi la pynksoh lang ïa ka Jingtharaisniew ki Jadu-myntor katba bad u Dykhar pat? Baroh ka shong ha ka Jingpyrkhat.
THIED BIANG ÏA KA JINGSHANIAH U PAIDBAH
Ha kiba bun ki Khep, ki Khasi ki shu ïakren sop sop lada don ka Jingtharai shah pynïap ne shah ai Bih ne ai Kynbad, lane ki shu bynñiaw noh ïa la ka Nusip jot lajong ne lada don ba kham khongdet ki shu shim noh ïa ka Aiñ ha Kti lajong. Ha ki katto katne ki Khep don kiba ïa ong pynban: “Oh ym myntoi re ban ai ha kita ki Bor jong ka Aiñ namar la tip lypa ba ngin sa shah rem, namarba ngim don Pisa ban pynbam napoh napoh!” Wow ko Mei! La rung kata ka Pyrkhat namar lah ban dei na ka daw ba ki la shait ïohsngew, ïohmad ne ïohi da la kijong ki Khmat ïa kaba la jia teng, lym kumta? Kumne ka Jingtharaisniew ka shu nang rhem bad nang khluit napoh napoh kaba long kum u LumMihding uba nang thnam napoh katba ym pat poi ka Samoi ban kynjat lut phluit shabar ïa ki Mawding ba la kylla Umding lyhuit lyhuit. Ha kata ka Jingbthei, kata ka Umding ka pynjot pynjulor lut naphang kat ïa kiba don ha ka lynti ïaid jong ka.
Kumne, ka Jingdonkam bakyrkieh eh mynta ka long ba ki Bor jong ka Aiñ kin thied biang ïa ka Jingshaniah jong u Paidbah Paidbhur da ki Kam ki Nuksa babha ki jong ki. Tang ka Pyrla ka Tarajur bym nohshiliang jong ka Aiñ kaba lah ban them ïa ki Thylliej-ding baklang jong ka Jingtharaisniew kaba ïalam sha ka Jingshim ïa ka Aiñ ha la ki jong ki Kti.
Phi don ban ong eiei?