Shillong, 19’lyngkot:
Ka Aiñ Juvenile Justice (Care and Protection of Children) Act, 2015 jong ka sorkar India ka la sdang ban treikam naduh ka 15 tarik u Kyllalyngkot, 2016 bad da ka jingpyntreikam da katei ka Aiñ ka India mynta ka la kylla long kawei na ki ri ka pyrthei kaba la pynmih ia ka Aiñ kaba khor tam ia kito kiba die duma , biri lane sikret bad kiwei pat ki jingdih pynbu-aid sha ki khynnah rit bad kumjuh ruh ia kito kiba phah die lane phah pyniaid iew ha ki khynnah ia kum kitei ki jingdih pynbu-aid. Katei ka dei ka Aiñ kaba la jwat bha kaba la shim por ban iatai ha ka ing dorbar bah jong ka Ri- ka Parliament.
Ia katei ka Aiñ la wanrah da ka Maneka Gandhi, myntri jong ka Women and Child Development ha ka 12 tarik u nailar, 2014 bad hadien ka jingiatai kaba thnem bha , ka ing Dorbar jong ka Lok Sabha ka la mynjur ia ka ha ka 7 tarik u jymmang, 2015 bad kumjuh ka Rajya Sabha ka la mynjur ha ka 22 tarik u nohprah, 2015 bad la shon muhor ia ka da u President jong ka Ri ha ka 31 u nohprah, 2015. Ia katei ka aiñ la sdang ban pyntreikam naduh ka 15 tarik u Kyllalyngkot, 2016 bad kan treikam ha baroh ki jylla ka ri India lait noh ka Jammu and Kashmir. Ha ing Dorbar la pynbeit thymmai ia ka section 77 jong katei ka Aiñ bad ka rukom pynbeit thymmai ia ka ka long ba ka la ong ba ‘ka long kaba be-aiñ ban ai ia ki jingdih pynbu-aid lane ki duma ia u khynnah rit lait noh tang lada la bthah da ki doktor.
Kiba pynkheiñ ia katei ka kyndon kin ngat ha along 7 snem ryngkat ka kuna kaba T.1 lak tyngka. Ka Section 78 jong katei ka Aiñ ka la batai ruh ba ‘Uno uno uba pyndonkam ia u khynnah rit kum u nongdie madan, u nongrah lane u nongpyniaid iew ia kitei ki jingdih pynbu-aid un ngat ha along 7 snem bad kumjuh ruh ka kuna kaba T.1 lak tyngka’. Ka jingpynkhlain ka sorkar India ia katei ka aiñ ka dei hadien ba ka iohi ba ka Cigarette and Other Tobacco Products Act 2003 ka jem palat bad bun kiba pynkheiñ ia ka naba la buh kuna tang T.200 tyngka ia kiba pynkheiñ.
Lah ban kdew ba ha ka 7 tarik u nailar 2013 u Deputy Commissioner ka East Khasi uba dei u Sanjay Goyal ha kato ka por -u la kren sha ki nongthohkhubor bad u la pynbna ba la mana ban dih sikret ha ki jaka paidbah bad kumjuh ruh ki nongdie ba kim dei ban die sikret ne duma ha ka jing jngai kaba 100 kam najan ki jaka pule bad lada lap kin hap ha ka kuna kaba T.200 tyngka. U DC u la pynbna ia katei ka jingmaham ban dih sikret ha ki jaka paidbah ha ka jingialang ka National Tobacco Control Programme and Enforcement of the Cigarettes and other Tobacco Products Act (COTPA) kaba la long ha katei ka sngi ha ryngkat ka jingiadonlang ki heh ophisar jong ka skulbah NEHU.
Katei ka jingialang la pynlong halor ka jing pynmih ka tnad ka koit ka khiah ka sorkar pdeng ia ka hukum ha u jymmang 2008 kaba la khang pyrshah ban dih sikret ha ki jaka paidbah. Ki jaka paidbah kum ki jaka bam Restaurant , ki Hotel, ki hospital, ki jaka ieng Bus bad kiwei pat ki long ki jaka ba la mana bay m bit ban dih sikret. Katei ka hukum la khang pyrshah ruh ia ki nongniah kali ba ym bit ba kin dih sikret hapoh kali. U DC ha katei ka por u la pyntip sha ki paidbah ba lada ki lap ba don ba leh pyrshah ia katei ka hukum ki dei ban pyntip da kaba shu phone sha u nombar 1000, 2222277(Police Controll ), 2223451 (Sadar Traffic Police) .
Halor katei ka aiñ, ha u snem ba la dep u Rupang u la wad jingtip lyngba ka aiñ wad jingtip , hynrei la ioh jubab ba la palat saw snem ba la pyntreikam ia ka aiñ kaba mana ban dih biri ne sikret ha ki jaka paidbah ne ka Meghalaya Prohibition of Smoking and Non-Smokers Health Protection (Repealing) Act 2011, hynrei ym pat don uwei ruh uba la pynkhein ia kane ka aiñ.
Katkum ka jingtip ba la ioh da ka Ain Wad Jingtip na ka tnad Ka koit Khiah ka jylla, la pyni ba ki pulit kiba dei ki nong pyntreikam ia kane ka ain, kim pat ioh kem satia uwei ruh uba pynkhein ia kane ka ain, kaba mut ba ki nongdih duma ki dei kiba bud ia ki kyndon jong kane ka ain. Katkum kane ka ain, u nongdie duma (sikret, biri, bad kiwei ki jingdih ba sniew) un shah kem ha ka ain lada u die sha u nongthied ba hapoh 18 snem ka rta. Ka don ruh ka kuna kaba T. 200 bad ka shah shong along lada pynkhein ia kane ka ain. La mana ruh ban die sikret, duma hapoh ka jingjngai kaba 100 meter na ki jaka pule kum ki skul, kolej, skulbah bad ki jaka sumar ne hospital.
Ka jingtip ba la ioh na katei ka tnad sorkar, ka la ong ba ki pulit kim shym la lap ne shem ia kino kino kiba pynkhein ia kane ka ain ha baroh kawei ka jylla haduh kane ka khyllipmat. Hynrei ka jingkylli, ka la mih la kane ka ain ka treikam shisha ne kiba pyntreikam ia ka ki la ju pyntreikam ne em ne la kane ka aiñ thymmai ka sorkar India ruh kan treikam ne-em ha kane ka jylla Meghalaya lane ki nongpyntreikam ia ka kin pyntreikam ne em ia ka naba la iohi ba bun tylli ki aiñ ha kane ka jylla kaba ia dei bad ki duma ne ka kyiad ki la shu sahkut tang ha ka kot aiñ khlem da treikam satia.
Ha sor Shillong la iohi ba ki bunbha ki khynnah khamtam kito kiba wan na ka longing kaba duk kaba kyrduh kiba bylla die waidong ,ki die sikret ne biri. La ju iohi kham bunsien ia ki ha ki jaka pdeng iew kum ha Iewduh bad ha Khyndailad, ka jingkylli kaba mih mynta hato kitei ki khynnah die sikret ki la ioh ban trei da kawei pat ka kam- la thaw lad ne em ia ki da kawei pat ka jait kam ia ki ba kin kyrshan ialade bad ka ing ka sem naduh ka 15tarik u kyllalyngkot , 2015 ne ki dang bteng ia katei ka juh ka kam die biri die sikret?.
Phi don ban ong eiei?