Da u Purningstar Shabong
Ka long kaba ima da shisha ban peit ïa ka jing kynrei jong u drok ha ka jylla Meghalaya jong ngi. U drok ula ïoh lad ban rung wat sha ki kyndong kynshrot bad sha manla ki dong ki lad lyngba ki nongpynïaid ïew ïa u. Kat kum ka jingïathuh khana hamsaïa, la ong ba hana ki don ki briew kiba leit ban sam drok kylleng kylleng. Kine kiba sam drok, ki sam ha ka dur jong ka umsoh bad ki jingdih ban khring ïa ki khynnah ha kaba ki shu sam ei khlem da siew dor. La ong ruh ba ka jingpynrung ïa u drok sha ki briew ka jyllei bha lyngba ki paralok ruh ha kaba ki riam lyngba u duma, kyiad, umsoh bad kiwei kiwei ki jingdih jingbam.
Kane ka khana, ym lah ban pynshisha haduh katno ka long kaba dei hynrei la sngewthuh ba ka lah ban dei kumta haba peit ïa ka jingjyllei u drok. Kine ki briew ne paralok kiba ju mlien ban khleh drok ha ki jingbam ha kaba nyngkong ki hap ban pyllut na lade kaba long kumba ong ha ka ktien nongwei ka investment. Ynda ki briew ki la sngewbang, la ngop bad ym lah shuh ban sangeh, ki sa sdang ban die da ka dor. Kumta, haba la kyrni ki briew ki hap ban thied ïa u drok ban pynhun ïa ka jing jrah jong ka met.
Bun na ngi, ngim da sngew pushe than shaphang uta u drok namar ngi sngew kumba u dei tang kum u kynja jingdih pynbuaid kum ka kyiad ne wine ne kum u duma uba ki ïa dih baroh baroh. Hynrei ngi klet pat ban pyrkhat ba une u drok u dei u nong pynjot ba shyrkhei bha ïa ka longing longsem, imlang sahlang bad ïa ka Ri ka jaitbynriew hi baroh kawei palat bun bun shah ban ïa ka kyiad. Ka don ka jingong, ba dei tang ki khun riewsphah ki ngop ha u drok namar ki don pisa ban thied drok, kiba duk kim don pisa ban thied. Hynrei kumba ka paw mynta, wat u duk u suk ruh la bun uba ngop ha u drok namar ba ki la ngop lyngba ki tei ki buit ba la kdew sha khmat ba la ngat ha ka shrip ki paralok.
U Drok um don jingïapher na u Atom Bomb ha ka jing pynïap pynjynjar ïa ki briew, hynrei u shu ïapher tang ha ka jingpyndonkam. Ka jingjyllei jong u drok ha Meghalaya ka long kumba ther da u Atom Bomb, hynrei ka shu ïapher ba u drok u bam bad pynïap suki jai, hynrei u Atom Bomb u pynïap hak-dak. Namarkata ka daw ngi lah ban ong, u drok u dei ka “Thma ba Jarjar” ne ka “Silent War” kaba lah ban bam bad pynduh jait ïa kano kano ka jaitbynriew.
Haba phai sha ka tei ka mat ba la buh ha neng, ngi ïohi ba ka jingkem drok ha Meghalaya bad lehse ha kiwei kiwei ruh ki jylla ka India ka long tang ka jing ïalehkai ïa rieh ha pdeng u nongkem bad u nong shah kem ne kumba ong ha ka ktien nongwei ka jingïalehkai “hide and seek”. Kumba don ka jingong kaba ong, “Ka kam ka kren jam ban ïa ka ktien”, kumta ruh ka paw shai kdar ha kane ka jingkem drok ha Meghalaya. Katba dang ïa kem, katta ka jing jyllei u drok ka dang jubor bha haduh ba mynta leilei la ïohi ba u drok ula rung lut sha jan manla ki shnong. Ha ka jingpeit jong ngi ki riew paidbah, i pynban kumba ki nongkem drok bad ki nong khaïi drok ki don ka jing ïa sngewthuh jingmut kaba khraw bha.
Haba peit ïa ka jing shim khia jong ka Sorkar India bad Meghalaya ban khynra bad ban rat dyngkhong ïa ki kynhun pyntriem, ngi la idei da shisha ban ai ka jingïaroh halor ka jinglah jong ka. Kumta ka Sorkar ka dei ban shim ha ka juh ka bynta halor ka jing rat dyngkhong ïa u drok. Kata ka mut ba lada ka sorkar ka ñiew ïa u drok kum u mar ba long beaiñ bad uba buh jingma ïa ka imlang sahlang, ka la dei ban shim ka jingkit khlieh ban pynduh jait syndon ïa u. Ka la dei ban ñiew ïa u kum u tiar ne kynhun ba wanrah jingma ïa ka imlang sahlang bad ïa ka Ri India hi baroh kawei bad ban pynhap lang ha ka thup jong ki kam ne kynhun pyntriem (Terrorist Organizations).
Lada ka sorkar ka kynthup lang ha ka juh ka bynta (level) ïa u drok bad ki kam pyntyriem bad ka aiñ halor u drok ka ban ïa ryngkat kyrdan kum ka Unlawful Activities (Prevention) Act bad kiwei ki aiñ ba pyrkhing, hangta ngin lah ban rat dyngkhong ïa u drok. Nuksa, lada ki Pulit ki ïohkem ïa uno uno u nong dih drok ne nong die drok, ki dei ban wad bad ban bud dien haduh ban da lap ïa ka thymmei jong u drok. Kata ka mut, lada ki pulit ki ïoh kem ia u A (Nongdih/Nongdei), ki dei ban wad sa ïa u B(Nong supply ne nongdie) bad ki dei ban wah haduh ban da lap sa ïa u C, u D, u E, u F, u G bad ïa baroh kiba don kti kumta ter ter haduh ban da lap ïa ka jaka shna drok bad ban pynduh pyndam ne pynpra (demolish) shi syndon ïa ka karkhana shna drok bad ban kem bad pynshitom ïa ki nong shna bad pynïaid ïew ne dih drok da ka aiñ kaba tyngeh. Lada lah ban leh kumta, kata ka mut ka dei ka jingjop jong ka jing ïaleh thma pyrshah ïa u drok. Hynrei da shu ïa kem kai ne kem myllen kumto, shu ïa pyntip ha lad pathai khubor tang ban pyni ba la ïoh kem bad sa ïa pynlait noh tang katto katne sngi kata ka dei tang ka jing ïalehkai drama ne kaba ngi ban ban ong da kawei ka kyntien ba ki shu ïa lehkai ïa rieh kaba shu ïa kem da ka jing ïa sngewthuh jingmut ne da kaba shu ïa pynbeit lypa tang ban pushara ïa ka pyor.
Ban pynkhlaiñ ïa ka jingïaleh thma pyrshah ïa u drok donkam ban thaw da ki aiñ kiba eh, kiba pyrkhing bad kiba lah ban daiñ kuna ha ka dor kaba heh, ban rai set patok shi jingim ne kaba lah ban rai pynïap ïa kiba don kti ha kane ka kam drok. Ban leh ïa kata, donkam ban pynbeit thymmai ne Amend ïa ka aiñ Narcotic Drugs and Psychotropic Substances Act namar kane ka aiñ ka long kaba tlod haduh katta katta kat kum ka jing ïaid jong ka por bad dei na kata ka daw ba sa jyllei u drok haduh katne katne haduh ba u la jan sar na phang khamtam ïa ki khun samla ka Ri jong ngi.
Kumba nga la kdew sha khmat, ba u drok u dei ka thma ba jar jar (Silent War), kaba lah ban bam duh ïa kano kano ka longing longsem, ka imlang ka sahlang. Ngi dei namarkata, ban sngewthuh ba wei shisien ba uno uno ne kano kano ka briew kaba la kyrni ha u drok, ka jingkmen bad ka jing sngewsih jong ki ka long beit tang ha u drok. Kim don por shuh ban pyrkhat ïa ka ïng ka sem, ka imlang sahlang, ka bha ka miat, hynrei ka jingim miet la bad sngi ka long beit tang ha u drok. Ki longing kiba la ngat ha kane ka apot ki sngewthuh kham bha ïa kata jingeh bad ka jing jynjar namar ka dei ka jingpang kaba kham bun ym lah shuh ban pynkoit. Kumta kumba ong ka ktien, “Ka jingïada ka kham bha ban ïa ka jingpynkoit”, ka la dei namarkata ban sngewthuh ba ha shwa ban dier ka por ngi dei ban ïakhun tyngeh ïa kane ka thma bah kaba jar jar ka ban bam klep bad ring swai ring sdot bad pynduh jait ïa ka jaitbynriew rit paid jong ngi lada ngi shah rem ha kane ka thma.
Lehse haba nga kynthoh kumta, phin ong ba nga pynrem ïa ki nongkem drok lada dei ki pulit ne Dorbar Shnong bad kiwei kiwei. Hynrei kane kam dei ka jing pynrem ne kynthoh pyrshah ïa ki nongkem drok, hynrei ka dei ka jing kyrsiew (Wake-up call) ïa baroh khamtam ïa ka Sorkar ban kham pynjur bad ban pynjanai ïa ka jingïakhun pyrshah ïa kane ka thma ba jarjar. Ym dei shuh ban shu kem, shu pynlait noh katto kane por, hynrei dei ban pynlong da ka jingtih tyllong (search operation) haduh ban da lap naduh ka tyllong ba mih u drok. Lada lah ban leh haduh katta, ngeit ïa nga ngin sa jop ïa ka jingïakhun thma pyrshah ïa u drok. Hynrei lada ka jingkem drok ka long kumba ka long baroh shi katta, kata ka mut ba ngi la rem lypa ha ka jingïaleh pyrshah ïa kane ka thma ba jarjar bad kaba shyrkhei haduh katta katta.
Kyntang ïa wai, nga kyntu lang ïa baroh ba kum ki samla ngi dei ban peit bha ïa kiba kum kino ki paralok ngi ïa juh ïa jan ha ka jingim ba manla ka sngi, lada dei ki paralok ba ïa leit skul lang, leit klas lang, ïa trei lang ne kino kino ki paralok. Ngi dei ruh ban phikir bha ha kaba ïa dih ïa bam lang shi paralok namar na ka jing ïa sngew ieid sngew ïa jan ne sngew lehraiñ ban kyntait ïa ka jingtyrwa jingbam jingdih ki paralok, kan pynlong pynban ba ngin ngat ha ka liewlep kaba ym don jingkut shuh. Ki kmie ki kpa ruh ki dei ban peit pyrman bha ïala ki jong ki khun khamtam kiba dang ïa khynnah ne dang shu ïa khie samla (teenage) ïa kaba kum kino ki paralok ba ki khun ki ïa juh ïa jan bha bad ki dei ban maham ba kin ym bit ban ïa shim jingbam jingdih kulmar wat hapdeng shi paralok ruh. Lehse haba nga ong kumta, phin sngew ba nga hikai ban pynïa jngai ne pyn ïa tharai sniew ha pdeng para briew ne hapdeng shi paralok, hynrei kam long kumta. Kane ka dei ka jingïada lypa (precaution) kaba ngi lah ban shim ha lade shimet shi met ban lait na ka jing ngat shrip ha u drok bad ban lait na ka jingjynjar hadien habud.
Khublei Shibun, Khublei Shihajar Nguh.
Phi don ban ong eiei?