Balei pynlong iing mane ia ka Sekretariat?

Albert Thyrniang

“Wat duwai ban iohi ki briew… Hynrei haba phi duwai, rung hapoh ka karma jong phi, khang ia ka jingkhang bad duwai ha u Kpa jong phi uba phim lah ban iohi…” (Baibel).

Une u nongthoh um da ju myllien ban pyndonkam da ka Jingthoh Bakhuid ha ki artikel jong u namar ym lah ban iasait nia da kaba sot dkhot na ka Ktien u Blei. Kiwei ruh kin sa shim na kiwei pat ki lynnong ne dkhot ban pynphai nia. Ka jingiatai nia ka lah ban bteng khlem kut lano lano ruh. Kane ka lah ban long tang shisien ba ia ka Baibel la pyndonkam. Ha ka 7 une u bnai ngi la iohi ha ki soshal media ba ha shuwa ka jingsmai u Mentri Rangbah, U Conrad Sangma bad kiwei ki mentri la don ka jingduwai ba la ialam da u Archibishop jong ka Shillong, u Victor Lyngdoh. Hadien ka jingsmai ka la don ruh sa ka jingduwai na ka bynta ki MLAs da u wei u pastor ha ka iing Sekretariat.

Lah ban pynkynmaw ba ha u snem 2018 ruh ki nongialam niam ki la shah khot ban duwai na ka bynta ki nongthaw ain ki ba dang shu shah jied. Ka jingthmu jong kane ka jingduwai ka long tang ban pyni paidbah. Ka dei ka buit jong u Mentri Rangbah bad ka seng NPP ban pyni ba kim long kiba pyrshah ia ki Kristan wad lada ka don ka jingiadei sop sop bad ka seng shit niam, ka BJP. Kine ki jingpynduwai ki la phriang kylleng kylleng ha ki soshal media. Lada ki mentri bad ki nongmihkhmat ki long kiba ‘riewblei balei kim leit sha ki iing mane ha nongbah Shillong ban pan jingkyrkhu jong u Blei shuwa ban kin shimti ia ki kam jong ki? Balei pynlong iing mane ia ka Sekretariat bad ia ka iingsah jong u Mentri Rangbah? Ka jingduwai ka dei ka kam shimet. Kitei baroh ar jaka ki dei ki jaka paidbah ym ki jaka shimet. Ia ki ophis paidbah ym dei ban pynlong jaka mane Blei jongno jongno. Ki mentri bad ki MLA kim sngewthuh kan poi shano kane ka jingleh jong ki.

Ki nongshong shnong ha ka jylla Meghalaya ki bun. Ki don ruh ki bym long Kristan. Ka dei shisha ba kiba bun paid tam dei ki Kristan. Hynrei don ruh kiba dei ki Niamtre, Niam Khasi bad kiwei kiwei ki niam tynrai, ki Muslims, ki Hindu bad kiwei kiwei ruh. Balei khot tang ia ki nongialam Kristan ban duwai? Balei ym ia kiwei pat? Ma ki ruh ha ka 27 tarik u Rymphang ki la thep ia ki but jong ki ha kine ki juh ki ba la jop. Ki khlem peit ia ha niam ha ka por ba ki thep but. Ia ki but jong ki ruh la niew lang bad kiwei pat ha ka 2 tarik u Liber. Te kumta balei ia ki but jong ki la pynbaptis ha ka 7 tarik? Kane ka dei ka jingbym suitniew ia kiwei pat kiba pher na ngi. Ka dei namar ba ngi bun paid tam ha kane ka jylla ri lum, ngi dei ban pyrkhat bha. Kumba ngin sa iohi hapoh ka jingsarong bun paid (majoritarianism) ka long kaba bakla shibun bad ka jingpyni nam ia ka ka long kaba ma. Namar ba ngi long ki ba bun paid tam ngi dei ban burom ia kiwei ruh. Lashai lada pynlong da kiwei pat ki jait jingduwai ha iing u Mentri Rangbah, ha iing u Lat, ha Sekretariat, ha Iingthawain ngin ong kumno pat? Ngi hap ban pdiang khlem khnuim.

‘Da kaba sngewkhia’ halor ki jingkynnoh bamsap pyrshah ia sorkar MDA, ha u bnai Jymmang 2022 ka Balang ka la lum ia ki nongialam seng sain pynthei (kaba nyngkong kum kane) ban kyntu ia ki ban thaw noh da ka sorkar kaba khuid ba suba ha u snem 2023. Ka NPP kaba ialam ia kata ka sorkar ‘bamsap’ ka khlem poi satia hi ruh ha katei ka jingialang. Hynrei hadein ka elekshon pat ka Balang ka la kyrkhu kyrdoh ia ka juh hi ka sorkar. Ka Balang ka la sait khuid ia baroh kita ki jingleh bymdei jong ka sorkar MDA.
Ngi la shah riam ha ka seng BJP, RSS bad kiwei pat kiba la ia pyrshang ban pynkylla rong (saffronize) ia ki iingtreikam (institutions) bad ia ka ri hi baroh. Naduh u snem 2014 ka jingtrei sain pyrthei (politics) ka la long beit kumno ban pynpoi sha ka thong ban pynlong ia ka ri India ka ri Hindu (Hindu Rashtra). Kane ka rukom trei sain pyrthei (Hindutva politics) ka la nangkiew hadien ba ka BJP ka la wan sha ka bor. Ha kine ki snem ba la leit ngi la johi ia ki jingpynshitom bad ki jingshun ia ki rit paid naim (minorities), ki jingpyni ba ka jingieid ri (nationalism) ia dei ka jingied niam Hindu (Hindu nationalism), ki jingwanrah ia ki ain Hindutva kum ki ain khang ot masi, ki ain khang kylla niam, ka CAA bad mynta ka Uniform Civil Code (UCC). Namar ba ioh jingkyrshan, ki seng shitniam ki la shim ia ka ain ha ki kti lajong pyrshah ia kita kiba ki kynnoh ba ki pynkhein ia ki ain ha ka kyrteng jong ka jingiada ia ki masi (gau raksha ne cow protection) bad ban iada na ka jingkylla niam (conversion). Ka jingthmu ka long ban pynbor ia baroh ban pdiang ia kata ka rukom pyrkhat Hindutva jong ki.

Ngi la iohsngew bunsien ba u khlieh ka RSS u Mohan Bhagwat u la ong ba baroh kiba im ba sah ha ri India ki dei ki Hindu. U la pynbna ha Shillong ruh, da kaba shai ba ka Niam Khasi, Niamtre bad Niam Songsarek (Niam tynrai jong ki Garo) ki hap ha ka niam Hindu bad ki Kristan kiba la mih na kitei ki niam tynrai ki dei ki Hindu.
Ia ka pule puthi (Education) la pynkylla rong nongkong. Ia ki kot la pynkylla. Ia ka Education Policy thymmai (NEP) la shon muhor da kane ka jingpynkylla rong. Ia ka NEP yn sa pynlong kum ka atiar ban pynphriang ia kata ka Hindu nationalistic agenda. Ka kyrdang pule puthi ba ha jrong (Higher education) ka dei ka thong kaba kongsan tam namar la pynwandur ia ka ban wanrah biang ia kata ka burom jong ka India (Hindu) kaba la jah noh. Kane ka jingpynkylla rong ka la iaid stet. Ia ki ‘riew pyrkhat (scolars bad intellectuals) kiba don jingiadei bad ka RSS la thung ha ki skul heh (universities) bad skul ritu dustur (cultural institutions) ba la pyniaid kaka sorkar pdeng ne ki jylla ba shynshar da ka BJP. Ki khlieh bad ki vice-chancellor jong kine ki skul heh ki dei kiba iajan bad ka RSS. Lyngba ka pule puthi ka jingpynkylla rong kan sa poi ha baroh ki liang jong ka jingim jong ngi.

Ha kine ki por ngi iohi da la ki jong ki khmat ba ki President jong ka India, u Mentri Rangbha duh jong ka ri, ki lad bad kiwei pat ki dei ki briew jong ka RSS. La suba ba wat ki iing bishar (Judiciary), kynthup ia ka khlieh duh, la pynkylla rong. Uwei u nongthoh u la ong, “…man la kawei pa kawei ka ain jong ka iingthaw ain kaba pyrshah ia kano kano ka kynhun la ioh ka jingkyrshan jong ka iingthawain baheh duh jong ka India kaba la kylla rong shibun.”
Ka jingthmu jong ka RSS ka long ban pynphriang ba nyngkong nyngshap ka ri India ka dei jong ki Hindu. Ki Muslim bad ki Kristan ki dei ban pdiang ba ka ri India ka dei jong ki Hindu. La pyrshang ruh wat ban pynkylla Hindu biang ia ki katto katne. Ki bym treh ki dei ban im hapoh (subservient) ha kiba bun paid tam. Ka rukom pyrkhat ba la hikai da u MS Golwalkar ba ki Muslim, Kristan bad ki kommunist (ha ka kot ‘Bunch of Thoughts’) ki dei ki lai tylli ki jingma ba napoh jing ka ri ka dang pteng haduh kine ki sngi ki ia. Wat lada ka konstituishon jong ka India kam peit shilliang iano iano ka jingshit bunpaid Hindu (Hindu majoritarianism) ka la nang jop ha bun ki liang. Na ka bynta kiba bun, ki Muslim, ki Kristan, ki Dalit bad kiwei kiwei kin sa shah ieh sha kyndong kynshrot.

Ngim don hok shuh ban pyrshah ia kane ka jingpynkylla rong bad ka jingpyni heh paid namar ngi ruh ngi la hap ha kajuh ka rukom pyrkhat. Ka sorkar jylla ka ba dei ka bym peit khmat ia kano kano ka niam ka la khot tang ia ki nongialam jong ka niam kaba bun paid khlem pyrkhat shuh ia kiba rit paid ha kane ka jylla.. Ngi leh kumjuh thik kumba ka RSS bad ka BJP. Ia u thylliej jong ngi la teh bad ia ka shyntur jong ngi la khang. Hadien u Mentri Rangbah u la ban khot ia ki lyngdoh tynrai naim, ki lyngdoh Hindu bad Muslim. Kaei ngin ong?
Ha ka sain hima sima, ka jingbym sngew niam (secularism) ka dei kaba bha tam. Kam pyrshah ia kano kano ka niam. Kam peit shiliang ia kano kano ka niam. Baroh ki ia long kumjuh. Kam pynmong iano iano. Ngi hap ban ri kyndong ia ka hangne ha Meghalaya wat lada kiwei ki bret ia ka. Ai ba yn nym don jingduwai paidbah ha iingsah u Mentri Rangbah ne ha Sekretariat ne kino kino ki ophis paidbah!
Ia ka jingsmai jong u Mentri Rangbah ka jylla bad ki 12 ngut ki mentri la wan sakhi ruh da u Mentri Rangbah duh bad u mentri poh iing ka ri. Ia u presiden jong ka BJP, u Jagat Prakash Nadda ruh la ai jaka shong ha rynsan (dais). Balei la ai burom ia u wat lada um bat kyrdan heh ha ka sorkar? Ka jingshim bynta jong u Mentri Rangbah bad u mentri poh iing ka ri ka dei ka jingmap ia kaba ka BJP hi ka la kynnoh ba ka sorkar MDA ka long kaba bamsap tam ha ka ri baroh kawei. Ka dei jingpynkhuid ia ki jingleh bakla jong kajuh ka sorkar ha ki san snem. Ka BJP kala kubur hadien ba ka jingkynnoh bamsap ka dei tang ka buit ban ioh but. Wat ngeit shuh ia ka BJP naduh mynta.

Ka long kaba suk ban pule ia ka jingkylla khongpong jong ka UDP bad kiwei ki seng trai ri da kaba mareh sha ka NPP bad BJP. Donkam ia ka jingshlur, ka jingngeit skhem ha lade, bad ka jingstad ban don ha ka liang pyrshah. Ki seng ‘Hynniewtrep’ kim don ka jingshlur ban shong ha ka liang pyrshah namar baroh san snem ki la don ha ka sorkar. Lada ki shong ha ka liang pyrshah kumno kin kren pyrshah ia ka sorkar? Ki la don bynta lang ha kita ki kam bymdei. Lehse tang u bah Paul Lyngdoh u lah ban kren pyrshah ia ka sorkar. Hynrei ma u ruh u la kwah ban don ha ka sorkar naduh ba sdang. Kymta ka jingjied kaba suk tam ka long ban don ha ka bor sah shisien biang.
Ka Iingthawain ba mynta kan sa duh nong namar rem noh ki katto katne. Yn jin da i kong Angela Rangad, bah Avner Pariat, Mayborn Lyngdoh, George Lyngdoh, Himalaya Shampliang ki la jop ka Iing ka jin da la ioh jingmyntoi shibun. Lada ngi shi peit tang kum ki nongthawain bad nongiasait, kine kiba la rem ki kham tbit ban ia kiba la job ha kito ki konstituensi. Hynrei ka demokrasi jong ngi ka dang duna shibun. Ka jia ba kiba tbit duh kim shah jied. Ngim lah ban leh ei ei. Hynrei la kumno kumno ruh ki ba la shah jeid ki dei ban long kita ki bym peit niam.