Ka literacy rate ha Meghalaya katkum mynta ka la kot sha ka 75% tam lane duna. Ki khynnah
samla ha baroh ka Jylla ha kane ka ia bun kiba khlem kam khlem jam watla ngi iohi katkum ka
kaiphod ba pynmih da ka Centre for Monitoring Indian Economy (CMIE) ha u bnai
Rymphang 2022, ka Meghalaya ka wan ha ka kyrdan ba lai (tang 1.8%) ba duna tam ka
unemployment rate, ryngkat bad ka Odisha hadien ka Telangana bad Gujarat.
Haduh katno ka long kaba shisha kane ka kaiphod, lehse ia kata ngam lah ban pynshai tangba ka jingkyrduh kam ha ka Jylla ngi tip ka lah nang kiew man la u snem namar da ki phew hajar ki khynnah ki
pyndep ia ki kyrdan pule bapher bapher, kin khmih lynti ia ki kam bad iakhun ki eksamin
UPSC, SSC, MPSC, DSC bad kiwei kiwei de ki jingiakhun katkum ka jingbuh beit buh ryntih.
Ha kine ki khyndiat sngi ngi iohi ia ka Advertisement lane ka jingpynbna lait kam lait jam jong
ka ‘The High Court of Meghalaya’ katkum ka ‘Twenty-point Roster’ system, ia ki posts bad ki
reservations ba lah kdew shai. Hooid ngim dei ban sngew kyndit haba ngi iohi ba bun ki post
lah buh kyrpang (reserved) na ka bynta ki Garo namar kane ka dei kat kum ka ‘Reservation
Policy’ ba lah ban shem ha ka ‘Resolution’ ba lah pynmih ha ka 12 tarik Kyllalyngkot 1972.
Kumban shu pynshai, ka Roster System katkum ka jingbatai jong ka Meghalaya High Court ka
dei tang ka jingkdew bad jingbatai bniah da ki nombor katkum kata ka ‘Resolution’ ba la kdew
haneng.
Kat kiba iohi ia kato ka advertisement ki king khlieh lut ki rah niuhmat khamtam ngi ki
Jaitbynriew Khasi bad Jaintia namar ngim poi pyrkhat ba ka ‘Reservation Policy’ jong ngi ka
wan ha kato ka rukom lada kdew shai ia ka reservation. Ki ong “Kane ka bym lah ban long! U
Garo um don hok ban ioh lut (It’s not fair for us!)”. Tangba ka juk mynta khlem ka jingshisha
(proof/documentation) yn nym don nongsngap ia phi, ym kum ka juk hyndai tang da ka Jutang.
Te haba kumta kaei ka sienjam ba ngi dei ban shim lada ngi sngew kane ka long ka bymdei ba
ngi ki Khasi Jaintia ngin hap ban iakhun para mangi ia ita i 40% katba u Garo u nang muja ia
la ka hok longtrai jong u? Ki riewsaid aiñ bad ki nongmihkhmat jong ngi lano kin kyndit
bynriew? Khamtam eh ki Seng Riewlum jong ngi mynta ba la dei bha ka por ka ia pynkhreh
elekshon, hato ha ka manifesto jong phi ka don mo kum kata ka jingkut jingmut lane ka jingrai
ban leh eiei halor kane ka mat? Ka um ka lah poi ha ryndang, kaei ka ban jia ia kane ka pateng
bynriew mynta bad ia ka ban dang wan hadien habud, ki khun ki ksiew jong phi?
Ka lah dei ban pynkylla noh shi syndon ia kane ka Policy ba lah hyndai naduh kulong kumah
lane ka lah dei ia ka Jylla jong ngi ban buh shibun ki shlem pyntbit (coaching centres) ha ki
distrik bapher bapher ban hikai, ban ialam ia ki khun samla jong ngi ha kano ka rukom kaba
dei bad ba janai ba kynsai tam ban pynkhreh ia kine ki jingiakhun eksam kam (competitive
exams) namar mynta ka lah kham jur shuh shuh ka jingialeh jingiakhun kat nang mih ki snem.
Ka jingiohnong na kane ka Roster System ia ngi u paidlang mynta ka long ba ngi ki paid KhasiJaintia ngin nym pynsepei kai shuh ia la ka spah ka phew da kaba thep lymmuh katba mih ki
kam lada don tang iwei ne artylli ki posts kiba ngi long eligible lada la kdew shai ia ka
reservation. Lait nangta te nga iohi tang ka jingkutlad kat sha ba phai watla lyngba ki RTI ba
ngi iohi bun bah ki post ba thylli ha ki kam sorkar (3367 tylli kumba ong i bah Disparsing
Rani), tangba ka lad (chance/opportunity) ia ki samla Khasi Jaintia ban ioh ia kine ki kam te
ka lah duna sha ba palat. Ia kaba mynta hi, lada ngim minot thop ban pynkhreh ia ki eksamin
thung kam ha ka rukom kaba dei te, ngin duh lut khoit bad kan sa poi shisha kata ka por ba
ngin kylla long ki nongthoh dieng bad ki nongkit um jongno re. Te ka jingkylli kaba nga buh
naduh ba sdang ka long ba nga kwah ba phin ia puson bniah haduh katno ka mon laitluid phi
don ha kane ka juk mynta ha ka Jylla Meghalaya baroh kawei. Hato phi lah shisha mo ba phin
leh kat kaba phi mon ha Ri lajong lane phi long tang kita ki khleiñ lah thang jwat la bam???
Miss Phibahunshisha Nongkynrih,
Mawlai.
Phi don ban ong eiei?